โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺโญ กาโย อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘กาโยติ วา สรีรนฺติ วา, สรีรนฺติ วา กาโยติ วา, กายํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเต, วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน’’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘กาโยติ วา สรีรนฺติ วา, สรีรนฺติ วา กาโยติ วา, กายํ อปฺปิยํ กริตฺวา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเต, วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺโญ กาโย อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ (สํขิตฺตํ)

ปญฺญตฺตานุโยโคฯ

11. คติอนุโยโค

[69] ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ โส ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.…ฯ

[70] ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อญฺโญ ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[71] ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ โส จ อญฺโญ จ สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[72] ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ เนว โส สนฺธาวติ, น อญฺโญ สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[73] ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ โส ปุคฺคโล สนฺธาวติ, อญฺโญ ปุคฺคโล สนฺธาวติ, โส จ อญฺโญ จ สนฺธาวติ, เนว โส สนฺธาวติ น อญฺโญ สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[74] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา –

‘‘ส สตฺตกฺขตฺตุปรมํ, สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล;

ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติ [สํ. นิ. 2.133; อิติวุ. 24 อิติวุตฺตเกปิ]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติฯ

[75] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อนมตคฺโคยํ [อนมตคฺคายํ (ก.)], ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพโกฏิ น ปญฺญายติ, อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรต’’นฺติ [สํ. นิ. 2.124]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติฯ

[76] ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[77] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ มนุสฺโส หุตฺวา เทโว โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว มนุสฺโส โส เทโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[78] สฺเวว มนุสฺโส โส เทโวติ? อามนฺตาฯ มนุสฺโส หุตฺวา เทโว โหติ, เทโว หุตฺวา มนุสฺโส โหติ, มนุสฺสภูโต อญฺโญ, เทโว อญฺโญ, มนุสฺสภูโต สฺเววายํ สนฺธาวตีติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

สเจ หิ สนฺธาวติ สฺเวว ปุคฺคโล อิโต จุโต ปรํ โลกํ อนญฺโญ, เหวํ มรณํ น เหหิติ, ปาณาติปาโตปิ นุปลพฺภติฯ กมฺมํ อตฺถิ, กมฺมวิปาโก อตฺถิ, กตานํ กมฺมานํ วิปาโก อตฺถิ, กุสลากุสเล วิปจฺจมาเน สฺเววายํ สนฺธาวตีติ มิจฺฉาฯ

[79] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ มนุสฺโส หุตฺวา ยกฺโข โหติ, เปโต โหติ, เนรยิโก โหติ , ติรจฺฉานคโต โหติ, โอฏฺโฐ โหติ, โคโณ โหติ, คทฺรโภ โหติ, สูกโร โหติ, มหิํโส [มหิโส (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว มนุสฺโส โส มหิํโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[80] สฺเวว มนุสฺโส โส มหิํโสติ? อามนฺตาฯ มนุสฺโส หุตฺวา มหิํโส โหติ, มหิํโส หุตฺวา มนุสฺโส โหติ, มนุสฺสภูโต อญฺโญ, มหิํโส อญฺโญ, มนุสฺสภูโต สฺเววายํ สนฺธาวตีติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

สเจ หิ สนฺธาวติ สฺเวว ปุคฺคโล อิโต จุโต ปรํ โลกํ อนญฺโญ, เหวํ มรณํ น เหหิติ, ปาณาติปาโตปิ นุปลพฺภติฯ กมฺมํ อตฺถิ, กมฺมวิปาโก อตฺถิ, กตานํ กมฺมานํ วิปาโก อตฺถิ, กุสลากุสเล วิปจฺจมาเน สฺเววายํ สนฺธาวตีติ มิจฺฉาฯ

[81] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตา ฯ อตฺถิ โกจิ ขตฺติโย หุตฺวา พฺราหฺมโณ โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว ขตฺติโย โส พฺราหฺมโณติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[82] อตฺถิ โกจิ ขตฺติโย หุตฺวา เวสฺโส โหติ, สุทฺโท โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว ขตฺติโย โส สุทฺโทติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[83] อตฺถิ โกจิ พฺราหฺมโณ หุตฺวา เวสฺโส โหติ, สุทฺโท โหติ, ขตฺติโย โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว พฺราหฺมโณ โส ขตฺติโยติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[84] อตฺถิ โกจิ เวสฺโส หุตฺวา สุทฺโท โหติ, ขตฺติโย โหติ, พฺราหฺมโณ โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว เวสฺโส โส พฺราหฺมโณติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[85] อตฺถิ โกจิ สุทฺโท หุตฺวา ขตฺติโย โหติ, พฺราหฺมโณ โหติ, เวสฺโส โหตีติ? อามนฺตาฯ สฺเวว สุทฺโท โส เวสฺโสติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[86] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ ? อามนฺตาฯ หตฺถจฺฉินฺโน หตฺถจฺฉินฺโนว โหติ, ปาทจฺฉินฺโน ปาทจฺฉินฺโนว โหติ, หตฺถปาทจฺฉินฺโน หตฺถปาทจฺฉินฺโนว โหติ, กณฺณจฺฉินฺโน… นาสจฺฉินฺโน… กณฺณนาสจฺฉินฺโน… องฺคุลิจฺฉินฺโน… อฬจฺฉินฺโน… กณฺฑรจฺฉินฺโน… กุณิหตฺถโก… ผณหตฺถโก… กุฏฺฐิโย… คณฺฑิโย… กิลาสิโย… โสสิโย… อปมาริโย… โอฏฺโฐ… โคโณ… คทฺรโภ… สูกโร… มหิํโส มหิํโสว โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[87] น วตฺตพฺพํ – ‘‘สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติ? อามนฺตาฯ นนุ โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ โสตาปนฺโนว โหตีติ? อามนฺตาฯ

หญฺจิ โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ โสตาปนฺโนว โหติ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลก’’นฺติฯ

[88] โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ โสตาปนฺโนว โหตีติ กตฺวา เตน จ การเณน สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ โสตาปนฺโน ปุคฺคโล มนุสฺสโลกา จุโต เทวโลกํ อุปปนฺโน ตตฺถปิ มนุสฺโส โหตีติ กตฺวา? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[89] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อนญฺโญ อวิคโต สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[90] อนญฺโญ อวิคโต สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ หตฺถจฺฉินฺโน หตฺถจฺฉินฺโนว โหติ, ปาทจฺฉินฺโน ปาทจฺฉินฺโนว โหติ, หตฺถปาทจฺฉินฺโน หตฺถปาทจฺฉินฺโนว โหติ, กณฺณจฺฉินฺโน… นาสจฺฉินฺโน… กณฺณนาสจฺฉินฺโน… องฺคุลิจฺฉินฺโน… อฬจฺฉินฺโน… กณฺฑรจฺฉินฺโน… กุณิหตฺถโก… ผณหตฺถโก… กุฏฺฐิโย… คณฺฑิโย… กิลาสิโย… โสสิโย… อปมาริโย… โอฏฺโฐ… โคโณ… คทฺรโภ… สูกโร… มหิํโส มหิํโสว โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[91] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ สรูโป สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สรูโป สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

สเวทโน…เป.… สสญฺโญ…เป.… สสงฺขาโร…เป.… สวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? อามนฺตา ฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[92] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ อรูโป สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อรูโป สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อเวทโน…เป.… อสญฺโญ…เป.… อสงฺขาโร…เป.… อวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิญฺญาโณ สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[93] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ รูปํ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เวทนา …เป.… สญฺญา…เป.… สงฺขารา…เป.… วิญฺญาณํ สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิญฺญาณํ สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[94] สฺเวว ปุคฺคโล สนฺธาวติ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกนฺติ? อามนฺตาฯ รูปํ น สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… รูปํ น สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เวทนา …เป.… สญฺญา…เป.… สงฺขารา…เป.… วิญฺญาณํ น สนฺธาวตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิญฺญาณํ น สนฺธาวตีติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ (สํขิตฺตํ)ฯ

ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ, โส เจ ภิชฺชติ ปุคฺคโล;

อุจฺเฉทา ภวติ ทิฏฺฐิ, ยา พุทฺเธน วิวชฺชิตาฯ

ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ, โน เจ ภิชฺชติ ปุคฺคโล;

ปุคฺคโล สสฺสโต โหติ, นิพฺพาเนน สมสโมติฯ

คติอนุโยโคฯ

12. อุปาทาปญฺญตฺตานุโยโค

[95] รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ รูปํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตา? ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[96] เวทนํ อุปาทาย… สญฺญํ อุปาทาย… สงฺขาเร อุปาทาย… วิญฺญาณํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ วิญฺญาณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมํ วิปริณามธมฺมนฺติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโลปิ อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโม วิปริณามธมฺโมติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[97] รูปํ อุปาทาย ปุคฺคลสฺส ปญฺญตฺตีติ? อามนฺตาฯ