อรหตฺตมคฺโค อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ …เป.… อรหตฺตมคฺโค สงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อรหตฺตนิยาโม สงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

โสตาปตฺตินิยาโม อสงฺขโต…เป.… อรหตฺตนิยาโม อสงฺขโต, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ปญฺจ อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปญฺจ อสงฺขตานีติ? อามนฺตาฯ ปญฺจ ตาณานิ…เป.… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นิยาโม อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ มิจฺฉตฺตนิยาโม อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มิจฺฉตฺตนิยาโม สงฺขโตติ? อามนฺตาฯ สมฺมตฺตนิยาโม สงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[447] น วตฺตพฺพํ – ‘‘นิยาโม อสงฺขโต’’ติ? อามนฺตาฯ นิยาเม อุปฺปชฺช นิรุทฺเธ อนิยโต โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ เตน หิ นิยาโม อสงฺขโตติฯ มิจฺฉตฺตนิยาเม อุปฺปชฺช นิรุทฺเธ อนิยโต โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ มิจฺฉตฺตนิยาโม อสงฺขโตติฯ

นิยามกถา นิฏฺฐิตาฯ

6. ฉฏฺฐวคฺโค

(54) 2. ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา

[448] ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ นิพฺพานํ ตาณํ เลณํ สรณํ ปรายนํ อจฺจุตํ อมตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโต, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตาฯ ทฺเว ตาณานิ ทฺเว เลณานิ ทฺเว สรณานิ ทฺเว ปรายนานิ ทฺเว อจฺจุตานิ ทฺเว อมตานิ ทฺเว นิพฺพานานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺเว นิพฺพานานีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ทฺวินฺนํ นิพฺพานานํ อุจฺจนีจตา หีนปณีตตา อุกฺกํสาวกํโส สีมา วา เภโท วา ราชิ วา อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[449] ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชา อสงฺขตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิชฺชา สงฺขตาติ? อามนฺตาฯ

ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สงฺขโตติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา อสงฺขตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขตาติ? อามนฺตาฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ อสงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ อสงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ สงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติ? อามนฺตาฯ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ อสงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ชาติปจฺจยา ชรามรณํ สงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท สงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[450] น วตฺตพฺพํ – ‘‘ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโต’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ชาติปจฺจยา, ภิกฺขเว, ชรามรณํฯ อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ ฐิตาว สา ธาตุ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตาฯ ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติฯ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญาเปติ ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานิํ กโรติฯ ‘ปสฺสถา’ติ จาห – ชาติปจฺจยา, ภิกฺขเว, ชรามรณํ ฯ ภวปจฺจยา, ภิกฺขเว, ชาติ…เป.… อวิชฺชาปจฺจยา, ภิกฺขเว, สงฺขาราฯ อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ ฐิตาว สา ธาตุ…เป.… ‘ปสฺสถา’ติ จาห – อวิชฺชาปจฺจยา, ภิกฺขเว, สงฺขาราฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, ยา ตตฺร ตถตา อวิตถตา อนญฺญถตา อิทปฺปจฺจยตา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจสมุปฺปาโท’’ติ [สํ. นิ. 2.20]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท อสงฺขโตติฯ

[451] อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ยา ตตฺถ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ทฺเว อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺเว อสงฺขตานีติ? อามนฺตาฯ ทฺเว ตาณานิ…เป.… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ยา ตตฺถ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อสงฺขตา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ยา ตตฺถ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ตีณิ อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ ตีณิ อสงฺขตานีติ? อามนฺตาฯ ตีณิ ตาณานิ…เป.… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ยา ตตฺถ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อสงฺขตา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ ยา ตตฺถ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อสงฺขตา…เป.… ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ ยา ตตฺถ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อสงฺขตา, นิพฺพานํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ ทฺวาทส อสงฺขตานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺวาทส อสงฺขตานีติ? อามนฺตาฯ ทฺวาทส ตาณานิ ทฺวาทส เลณานิ…เป.… อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปฏิจฺจสมุปฺปาทกถา นิฏฺฐิตาฯ

6. ฉฏฺฐวคฺโค

(55) 3. สจฺจกถา

[452] จตฺตาริ สจฺจานิ อสงฺขตานีติ? อามนฺตาฯ จตฺตาริ ตาณานิ จตฺตาริ เลณานิ จตฺตาริ สรณานิ จตฺตาริ ปรายนานิ จตฺตาริ อจฺจุตานิ จตฺตาริ อมตานิ จตฺตาริ นิพฺพานานีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… จตฺตาริ นิพฺพานานีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ จตุนฺนํ นิพฺพานานํ อุจฺจนีจตา หีนปณีตตา อุกฺกํสาวกํโส สีมา วา เภโท วา ราชิ วา อนฺตริกา วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ทุกฺขสจฺจํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตา ฯ ทุกฺขํ อสงฺขตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทุกฺขสจฺจํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ กายิกํ ทุกฺขํ เจตสิกํ ทุกฺขํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสอุปายาสา อสงฺขตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมุทยสจฺจํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ สมุทโย อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สมุทยสจฺจํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา อสงฺขตาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสจฺจํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ มคฺโค อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… มคฺคสจฺจํ อสงฺขตนฺติ? อามนฺตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิ อสงฺขโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ