เมนู

อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถิ, น จ ตาย สญฺญาย สญฺญากรณียํ กโรตีติ? อามนฺตาฯ มนุสฺเสสุ สญฺญา อตฺถิ, น จ ตาย สญฺญาย สญฺญากรณียํ กโรตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[383] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘สนฺติ, ภิกฺขเว, อสญฺญสตฺตา นาม เทวา; สญฺญุปฺปาทา จ ปน เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺตี’’ติ [ที. นิ. 1.68]! อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถีติฯ

อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา อตฺถีติ? กิญฺจิ [กญฺจิ (สฺยา.)] กาเล อตฺถิ, กิญฺจิ กาเล นตฺถีติฯ กิญฺจิ กาเล สญฺญสตฺตา กิญฺจิ กาเล อสญฺญสตฺตา, กิญฺจิ กาเล สญฺญภโว กิญฺจิ กาเล อสญฺญภโว, กิญฺจิ กาเล ปญฺจโวการภโว กิญฺจิ กาเล เอกโวการภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อสญฺญสตฺเตสุ สญฺญา กิญฺจิ กาเล อตฺถิ, กิญฺจิ กาเล นตฺถีติ? อามนฺตาฯ กํ กาลํ อตฺถิ, กํ กาลํ นตฺถีติ? จุติกาเล อุปปตฺติกาเล อตฺถิ, ฐิติกาเล นตฺถีติฯ จุติกาเล อุปปตฺติกาเล สญฺญสตฺตา, ฐิติกาเล อสญฺญสตฺตา; จุติกาเล อุปปตฺติกาเล สญฺญภโว, ฐิติกาเล อสญฺญภโว; จุติกาเล อุปปตฺติกาเล ปญฺจโวการภโว, ฐิติกาเล เอกโวการภโวติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อสญฺญกถา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค

(32) 12. เนวสญฺญานาสญฺญายตนกถา

[384] เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ อสญฺญภโว อสญฺญคติ อสญฺญสตฺตาวาโส อสญฺญสํสาโร อสญฺญโยนิ อสญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นนุ สญฺญาภโว สญฺญาคติ สญฺญาสตฺตาวาโส สญฺญาสํสาโร สญฺญาโยนิ สญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ สญฺญาภโว สญฺญาคติ…เป.… สญฺญตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สญฺญา อตฺถี’’’ติฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ เอกโวการภโว คติ…เป.… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นนุ จตุโวการภโว คติ…เป.… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ จตุโวการภโว คติ…เป.… อตฺตภาวปฏิลาโภ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สญฺญา อตฺถี’’’ติฯ

[385] อสญฺญสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ’’, โส จ อสญฺญภโว อสญฺญคติ อสญฺญสตฺตาวาโส อสญฺญสํสาโร อสญฺญโยนิ อสญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ อสญฺญภโว อสญฺญคติ อสญฺญสตฺตาวาโส อสญฺญสํสาโร อสญฺญโยนิ อสญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อสญฺญสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ เอกโวการภโว คติ…เป.… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ เอกโวการภโว คติ สตฺตาวาโส สํสาโร โยนิ อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ สญฺญาภโว สญฺญาคติ…เป.… สญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ อสญฺญสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ สญฺญาภโว สญฺญาคติ…เป.… สญฺญตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ จตุโวการภโว คติ…เป.… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? อามนฺตาฯ อสญฺญสตฺเตสุ น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถิ,’’ โส จ จตุโวการภโว คติ…เป.… อตฺตภาวปฏิลาโภติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ นนุ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโวติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สญฺญา อตฺถี’’’ติฯ

[386] เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ อากาสานญฺจายตนํ จตุโวการภโว อากาสานญฺจายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ วิญฺญาณญฺจายตนํ…เป.… อากิญฺจญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อากิญฺจญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อากาสานญฺจายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? อามนฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

วิญฺญาณญฺจายตนํ…เป.… อากิญฺจญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? อามนฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตา ฯ นนุ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโวติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สญฺญา อตฺถี’ติ วา ‘นตฺถี’ติ วา’’ติฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตาฯ อากาสานญฺจายตนํ…เป.… วิญฺญาณญฺจายตนํ…เป.… อากิญฺจญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อากิญฺจญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อากาสานญฺจายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? อามนฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

วิญฺญาณญฺจายตนํ…เป.… อากิญฺจญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? อามนฺตาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ จตุโวการภโว, อตฺถิ ตตฺถ สญฺญาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ [เนวสญฺญานาสญฺญายตเน วตฺตพฺพํ (?)] – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตาฯ นนุ เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘สญฺญา อตฺถี’ติ วา ‘นตฺถี’ติ วา’’ติฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ กตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตเน น วตฺตพฺพํ – ‘‘สญฺญา อตฺถี’’ติ วา ‘‘นตฺถี’’ติ วาติ? อามนฺตาฯ อทุกฺขมสุขา เวทนาติ กตฺวา อทุกฺขมสุขาย เวทนาย [อทุกฺขมสุขา เวทนา (สี. ก.)] น วตฺตพฺพํ – ‘‘เวทนา’’ติ วา ‘‘อเวทนา’’ติ วาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เนวสญฺญานาสญฺญายตนกถา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยวคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

พลํ สาธารณํ อริยํ, สราคํ จิตฺตํ วิมุจฺจติ;

วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานํ, อตฺถิ จิตฺตํ วิมุจฺจมานํฯ

อฏฺฐมกสฺส ปุคฺคลสฺส, ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานํ ปหีนํ;

อฏฺฐมกสฺส ปุคฺคลสฺส, นตฺถิ ปญฺจินฺทฺริยานิ จกฺขุํฯ

โสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ, ยถากมฺมูปคตํ ญาณํ;

เทเวสุ สํวโร อสญฺญ-สตฺเตสุ สญฺญา เอวเมว ภวคฺคนฺติฯ

4. จตุตฺถวคฺโค

(33) 1. คิหิสฺส อรหาติกถา

[387] คิหิสฺส อรหาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต คิหิสํโยชนนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… นตฺถิ อรหโต คิหิสํโยชนนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ นตฺถิ อรหโต คิหิสํโยชนํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘คิหิสฺส อรหา’’ติฯ

คิหิสฺส อรหาติ? อามนฺตาฯ นนุ อรหโต คิหิสํโยชนํ ปหีนํ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวงฺกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ อรหโต คิหิสํโยชนํ ปหีนํ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวงฺกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘คิหิสฺส อรหา’’ติฯ

คิหิสฺส อรหาติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ โกจิ คิหี คิหิสํโยชนํ อปฺปหาย ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโรติ [ม. นิ. 2.186]? นตฺถิฯ หญฺจิ นตฺถิ โกจิ คิหี คิหิสํโยชนํ อปฺปหาย ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘คิหิสฺส อรหา’’ติฯ

คิหิสฺส อรหาติ? อามนฺตาฯ นนุ วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ นุ โข, โภ โคตม, โกจิ คิหี คิหิสํโยชนํ อปฺปหาย กายสฺส เภทา ทุกฺขสฺสนฺตกโร’’ติ? ‘‘นตฺถิ โข, วจฺฉ, โกจิ คิหี คิหิสํโยชนํ อปฺปหาย กายสฺส เภทา ทุกฺขสฺสนฺตกโร’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา ฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘คิหิสฺส อรหา’’ติฯ

คิหิสฺส อรหาติ? อามนฺตาฯ อรหา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺย, เมถุนํ อุปฺปาเทยฺย, ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวเสยฺย, กาสิกจนฺทนํ ปจฺจนุภเวยฺย, มาลาคนฺธวิเลปนํ ธาเรยฺย, ชาตรูปรชตํ สาทิเยยฺย, อเชฬกํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, กุกฺกุฏสูกรํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, หตฺถิควสฺสวฬวํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, ติตฺติรวฏฺฏกโมรกปิญฺชรํ [… กปิญฺชลํ (สฺยา. กํ. ปี.)] ปฏิคฺคณฺเหยฺย, จิตฺตวณฺฑวาลโมฬิํ [ปีตวณฺฏวาลโมฬิกํ (สฺยา. กํ. ปี.)] ธาเรยฺย, โอทาตานิ วตฺถานิ ทีฆทสานิ ธาเรยฺย, ยาวชีวํ อคาริยภูโต อสฺสาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ