ยสฺส โข, ภิกฺขเว, อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ นตฺถิ, ตมหํ ‘พาหิโร ปุถุชฺชนปกฺเข ฐิโต’ติ วทามี’’ติ [สํ. นิ. 5.488]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ อฏฺฐมโก ปุคฺคโล พาหิโร ปุถุชฺชนปกฺเข ฐิโตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ อฏฺฐมกสฺส ปุคฺคลสฺส อตฺถิ ปญฺจินฺทฺริยานีติฯ

อฏฺฐมกสฺส อินฺทฺริยกถา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค

(27) 7. ทิพฺพจกฺขุกถา

[373] มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ มํสจกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ มํสจกฺขุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ยาทิสํ มํสจกฺขุํ ตาทิสํ ทิพฺพจกฺขุํ, ยาทิสํ ทิพฺพจกฺขุํ ตาทิสํ มํสจกฺขุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ตญฺเญว มํสจกฺขุํ ตํ ทิพฺพจกฺขุํ, ตํ ทิพฺพจกฺขุํ ตํ มํสจกฺขุนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ยาทิโส มํสจกฺขุสฺส วิสโย อานุภาโว โคจโร ตาทิโส ทิพฺพสฺส จกฺขุสฺส วิสโย อานุภาโว โคจโรติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ อุปาทิณฺณํ [อุปาทินฺนํ (สฺยา. กํ.)] หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อุปาทิณฺณํ หุตฺวา อนุปาทิณฺณํ โหตีติ? อามนฺตาฯ กามาวจรํ หุตฺวา รูปาวจรํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

กามาวจรํ หุตฺวา รูปาวจรํ โหตีติ? อามนฺตาฯ รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

รูปาวจรํ หุตฺวา อรูปาวจรํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ปริยาปนฺนํ หุตฺวา อปริยาปนฺนํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[374] มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ มํสจกฺขุํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ปญฺญาจกฺขุํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ทิพฺพจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ มํสจกฺขุํ โหตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

มํสจกฺขุํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพจกฺขุํ โหตีติ? อามนฺตาฯ ทฺเวว จกฺขูนีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ทฺเวว จกฺขูนีติ? อามนฺตาฯ นนุ ตีณิ จกฺขูนิ วุตฺตานิ ภควตา – มํสจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ, ปญฺญาจกฺขุนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ ตีณิ จกฺขูนิ วุตฺตานิ ภควตา – มํสจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ, ปญฺญาจกฺขุํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘ทฺเวว จกฺขูนี’’ติฯ

ทฺเวว จกฺขูนีติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, จกฺขูนิ! กตมานิ ตีณิ? มํสจกฺขุํ, ทิพฺพจกฺขุํ, ปญฺญาจกฺขุนฺติ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ จกฺขูนี’’ติฯ

‘‘มํสจกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุํ, ปญฺญาจกฺขุํ อนุตฺตรํ;

เอตานิ ตีณิ จกฺขูนิ, อกฺขาสิ ปุริสุตฺตโมฯ

‘‘มํสจกฺขุสฺส อุปฺปาโท, มคฺโค ทิพฺพสฺส จกฺขุโน;

ยทา จ ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญาจกฺขุํ อนุตฺตรํ;

ตสฺส จกฺขุสฺส ปฏิลาภา, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ [อิติวุ. 61 อิติวุตฺตเก]ฯ

อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘ทฺเวว จกฺขูนี’’ติฯ

ทิพฺพจกฺขุกถา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค

(28) 8. ทิพฺพโสตกถา

[375] มํสโสตํ ธมฺมุปตฺถทฺธํ ทิพฺพโสตํ โหตีติ? อามนฺตาฯ มํสโสตํ ทิพฺพโสตํ, ทิพฺพโสตํ มํสโสตนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ