[27] ปุคฺคโล นุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

สุทฺธิกสํสนฺทนาฯ

6. โอปมฺมสํสนฺทนํ

[28] รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนาติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ

ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

[29] รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สญฺญา จ อุปลพฺภติ…เป.… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณนฺติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน , อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญํ วิญฺญาณํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

[30] เวทนา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สญฺญา จ อุปลพฺภติ…เป.… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[31] สญฺญา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ…เป.… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… รูปญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[32] สงฺขารา อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… รูปญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… เวทนา จ อุปลพฺภติ…เป.… สญฺญา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[33] วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… เวทนา จ อุปลพฺภติ…เป.… สญฺญา จ อุปลพฺภติ…เป.… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺเญ สงฺขาราติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺเญ สงฺขารา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺเญ สงฺขารา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺเญ สงฺขารา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ

ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺเญ สงฺขารา, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ วิญฺญาณํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

[34] จกฺขายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตายตนํ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… มนายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[35] จกฺขุธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตธาตุ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขุธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[36] จกฺขุนฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… จกฺขุนฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตาฯ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ นิคฺคหํฯ หญฺจิ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

[37] รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนาติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโลติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ รูปํ อญฺญา เวทนา, วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ รูปํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

[38] รูปํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สญฺญา จ อุปลพฺภติ… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[39] เวทนา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สญฺญา จ อุปลพฺภติ… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ… รูปญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[40] สญฺญา อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ… วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ… รูปญฺจ อุปลพฺภติ… เวทนา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[41] สงฺขารา อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, วิญฺญาณญฺจ อุปลพฺภติ… รูปญฺจ อุปลพฺภติ… เวทนา จ อุปลพฺภติ… สญฺญา จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[42] วิญฺญาณํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, รูปญฺจ อุปลพฺภติ… เวทนา จ อุปลพฺภติ… สญฺญา จ อุปลพฺภติ… สงฺขารา จ อุปลพฺภนฺติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[43] จกฺขายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตายตนํ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมายตนํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน จกฺขายตนญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… มนายตนญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[44] จกฺขุธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… ธมฺมธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… ธมฺมธาตุ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขุธาตุ จ อุปลพฺภติ…เป.… มโนวิญฺญาณธาตุ จ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.…ฯ

[45] จกฺขุนฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, โสตินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน…เป.… โสตินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, จกฺขุนฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ…เป.… อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยนฺติ? อามนฺตาฯ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ

อาชานาหิ ปฏิกมฺมํฯ หญฺจิ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, วุตฺตํ ภควตา – ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน; เตน วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉาฯ

โน เจ ปน วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’ติ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, วุตฺตํ ภควตา – ‘อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน,’ อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนา’’ติฯ ยํ ตตฺถ วเทสิ – ‘‘วตฺตพฺเพ โข – ‘อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน, อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺญํ อญฺญินฺทฺริยํ, วุตฺตํ ภควตา – อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน, อญฺญาตาวินฺทฺริยญฺจ อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน,’ โน จ วตฺตพฺเพ – ‘อญฺญํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ อญฺโญ ปุคฺคโล’’’ติ มิจฺฉา…เป.…ฯ

โอปมฺมสํสนฺทนํฯ

7. จตุกฺกนยสํสนฺทนํ

[46] ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถนาติ? อามนฺตาฯ รูปํ ปุคฺคโลติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ