กตเมสํ สตฺตนฺนํ? จกฺกรตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, หตฺถิรตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, อสฺสรตนสฺส… มณิรตนสฺส… อิตฺถิรตนสฺส … คหปติรตนสฺส… ปริณายกรตนสฺส ปาตุภาโว โหติ ฯ รญฺโญ, ภิกฺขเว, จกฺกวตฺติสฺส ปาตุภาวา อิเมสํ สตฺตนฺนํ รตนานํ ปาตุภาโว โหติฯ

‘‘ตถาคตสฺส, ภิกฺขเว, ปาตุภาวา อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺครตนานํ ปาตุภาโว โหติฯ กตเมสํ สตฺตนฺนํ? สติสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, วีริยสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, ปีติสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, สมาธิสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติ, อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺครตนสฺส ปาตุภาโว โหติฯ ตถาคตสฺส, ภิกฺขเว, ปาตุภาวา อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อิเมสํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺครตนานํ ปาตุภาโว โหตี’’ติ [สํ. นิ. 5.223]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ ตถาคตสฺส ปาตุภาวา อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สพฺเพ ธมฺมา สติสมฺโพชฺฌงฺครตนาว โหนฺตีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… สพฺเพ ธมฺมา สติปฏฺฐานาติ? อามนฺตาฯ สพฺเพ ธมฺมา สมฺมปฺปธานา… อิทฺธิปาทา… อินฺทฺริยา… พลา… โพชฺฌงฺคาติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

สติปฏฺฐานกถา นิฏฺฐิตาฯ

9. เหวตฺถิกถา

[304] อตีตํ อตฺถีติ? เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ, นตฺถฏฺโฐ อตฺถฏฺโฐ, อตฺถิภาโว นตฺถิภาโว, นตฺถิภาโว อตฺถิภาโว, อตฺถีติ วา นตฺถีติ วา, นตฺถีติ วา อตฺถีติ วา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ อตฺถีติ? เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ, นตฺถฏฺโฐ อตฺถฏฺโฐ, อตฺถิภาโว นตฺถิภาโว, นตฺถิภาโว อตฺถิภาโว, อตฺถีติ วา นตฺถีติ วา, นตฺถีติ วา อตฺถีติ วา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตา ฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ…เป.… สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

[305] อตีตํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ กินฺตตฺถิ, กินฺติ นตฺถีติ? อตีตํ อตีตนฺติ เหวตฺถิ, อตีตํ อนาคตนฺติ เหว นตฺถิ, อตีตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ, นตฺถฏฺโฐ อตฺถฏฺโฐ, อตฺถิภาโว นตฺถิภาโว, นตฺถิภาโว อตฺถิภาโว, อตฺถีติ วา นตฺถีติ วา, นตฺถีติ วา อตฺถีติ วา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ กินฺตตฺถิ, กินฺติ นตฺถีติ? อนาคตํ อนาคตนฺติ เหวตฺถิ, อนาคตํ อตีตนฺติ เหว นตฺถิ, อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ, นตฺถฏฺโฐ อตฺถฏฺโฐ…เป.… สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ กินฺตตฺถิ, กินฺติ นตฺถีติ? ปจฺจุปฺปนฺนํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ เหวตฺถิ, ปจฺจุปฺปนฺนํ อตีตนฺติ เหว นตฺถิ, ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตนฺติ เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ…เป.… สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีตํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถิ; อนาคตํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถิ; ปจฺจุปฺปนฺนํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถี’’ติ? อามนฺตาฯ อตีตํ อนาคตนฺติ เหวตฺถิ, อตีตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ เหวตฺถิ, อนาคตํ อตีตนฺติ เหวตฺถิ, อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนนฺติ เหวตฺถิ, ปจฺจุปฺปนฺนํ อตีตนฺติ เหวตฺถิ , ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตนฺติ เหวตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพฯ…เป.…ฯ เตน หิ อตีตํ เหวตฺถิ เหว นตฺถิ, อนาคตํ เหวตฺถิ เหว นตฺถิ, ปจฺจุปฺปนฺนํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ

[306] รูปํ อตฺถีติ? เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ

อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ, นตฺถฏฺโฐ อตฺถฏฺโฐ, อตฺถิภาโว นตฺถิภาโว, นตฺถิภาโว อตฺถิภาโว, อตฺถีติ วา นตฺถีติ วา, นตฺถีติ วา อตฺถีติ วา เอเสเส เอกฏฺเฐ สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ อตฺถีติ? เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ , เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ…เป.… สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

รูปํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ กินฺตตฺถิ, กินฺติ นตฺถีติ? รูปํ รูปนฺติ เหวตฺถิ, รูปํ เวทนาติ เหวํ นตฺถิ…เป.… รูปํ สญฺญาติ เหว นตฺถิ…เป.… รูปํ สงฺขาราติ เหว นตฺถิ…เป.… รูปํ วิญฺญาณนฺติ เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ…เป.… สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ กินฺตตฺถิ, กินฺติ นตฺถีติ? วิญฺญาณํ วิญฺญาณนฺติ เหวตฺถิฯ วิญฺญาณํ รูปนฺติ เหว นตฺถิ…เป.… วิญฺญาณํ เวทนาติ เหว นตฺถิ…เป.… วิญฺญาณํ สญฺญาติ เหว นตฺถิ…เป.… วิญฺญาณํ สงฺขาราติ เหว นตฺถีติฯ เสวตฺถิ, เสว นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เสวตฺถิ , เสว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตฺถฏฺโฐ นตฺถฏฺโฐ…เป.… สเม สมภาเค ตชฺชาเตติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

น วตฺตพฺพํ – ‘‘รูปํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ; เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติ? อามนฺตาฯ รูปํ เวทนาติ เหวตฺถิ…เป.… รูปํ สญฺญาติ เหวตฺถิ…เป.… รูปํ สงฺขาราติ เหวตฺถิ…เป.… รูปํ วิญฺญาณนฺติ เหวตฺถิ… เวทนา… สญฺญา … สงฺขารา… วิญฺญาณํ รูปนฺติ เหวตฺถิ… วิญฺญาณํ เวทนาติ เหวตฺถิ… วิญฺญาณํ สญฺญาติ เหวตฺถิ… วิญฺญาณํ สงฺขาราติ เหวตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… เตน หิ รูปํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถิ; เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ เหวตฺถิ, เหว นตฺถีติฯ

เหวตฺถิกถา นิฏฺฐิตาฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อุปลพฺโภ ปริหานิ, พฺรหฺมจริยวาโส โอธิโส;

ปริญฺญา กามราคปฺปหานํ, สพฺพตฺถิวาโท อายตนํ;

อตีตานาคโต สุภงฺโค [อตีตานาคเตสุ ภาโค (สฺยา.)], สพฺเพ ธมฺมา สติปฏฺฐานาฯ

เหวตฺถิ เหว นตฺถีติฯ

ปฐมวคฺโค

มหาวคฺโคฯ

2. ทุติยวคฺโค

(10) 1. ปรูปหารกถา

[307] อตฺถิ อรหโต อสุจิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐีติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

นตฺถิ อรหโต ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? อามนฺตาฯ หญฺจิ นตฺถิ อรหโต ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณํ, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ – ‘‘อตฺถิ อรหโต อสุจิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐี’’ติฯ

อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อสุจิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ, อตฺถิ ตสฺส ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ กามราคสํโยชนํ กาโมโฆ กามโยโค กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ อรหโต อสุจิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ, อตฺถิ ตสฺส ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ…เป.… กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตฺถิ อรหโต อสุจิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ, นตฺถิ ตสฺส ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ…เป.… กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? อามนฺตาฯ อตฺถิ ปุถุชฺชนสฺส อสุจิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ, นตฺถิ ตสฺส ราโค กามราโค กามราคปริยุฏฺฐานํ…เป.… กามจฺฉนฺทนีวรณนฺติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ