เมนู

ยตฺถ นตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, นตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ นตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, อโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, อรชํ อนุปายาสนฺติ วทามิฯ

‘‘ผสฺเส เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร… มโนสญฺเจตนาย เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร… วิญฺญาเณ เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร นตฺถิ ราโค, นตฺถิ นนฺที…เป.… อรชํ อนุปายาสนฺติ วทามี’’ติ [สํ. นิ. 2.64]ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อนาคตํ อตฺถี’’ติฯ

สพฺพมตฺถีติกถา นิฏฺฐิตาฯ

6. อตีตกฺขนฺธาทิกถา

1. นสุตฺตสาธนํ

[297] อตีตํ ขนฺธาติ? อามนฺตาฯ อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ธาตูติ? อามนฺตาฯ อตีตํ อตฺถีติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ขนฺธา ธาตุ อายตนนฺติ [ขนฺธธาตุอายตนนฺติ (สฺยา.)]? อามนฺตาฯ อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ ขนฺธาติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ ธาตูติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ ขนฺธา ธาตุ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ ขนฺธา อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ อายตนํ อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ธาตุ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ ธาตุ อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อตีตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ ขนฺธา อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ อายตนํ อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ธาตุ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ ธาตุ อนาคตํ อตฺถีติ ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อนาคตํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตํ ขนฺธา อตีตํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ปจฺจุปฺปนฺนํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ อายตนํ อตีตํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ธาตุ อตีตํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ธาตุ ปจฺจุปฺปนฺนํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อตีตํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ ขนฺธา อนาคตํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ปจฺจุปฺปนฺนํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ อายตนํ…เป.… อนาคตํ ธาตุ…เป.… อนาคตํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อนาคตํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตํ รูปํ ขนฺโธติ? อามนฺตาฯ อตีตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ รูปํ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อตีตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ รูปํ ธาตูติ? อามนฺตาฯ อตีตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนนฺติ ? อามนฺตาฯ อตีตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ รูปํ ขนฺโธติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ รูปํ อายตนํ…เป.… อนาคตํ รูปํ ธาตุ…เป.… อนาคตํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ รูปํ ขนฺโธ อตีตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อายตนํ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ธาตุ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อตีตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ รูปํ ขนฺโธ อนาคตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อายตนํ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ธาตุ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อนาคตํ รูปํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตํ รูปํ ขนฺโธ อตีตํ รูปํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ รูปํ อายตนํ…เป.… อตีตํ รูปํ ธาตุ…เป.… อตีตํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อตีตํ รูปํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ รูปํ ขนฺโธ อนาคตํ รูปํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ รูปํ อายตนํ…เป.… อนาคตํ รูปํ ธาตุ…เป.… อนาคตํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อนาคตํ รูปํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตา เวทนา… อตีตา สญฺญา… อตีตา สงฺขารา… อตีตํ วิญฺญาณํ ขนฺโธติ? อามนฺตาฯ อตีตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ วิญฺญาณํ อายตนํ …เป.… อตีตํ วิญฺญาณํ ธาตุ…เป.… อตีตํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อตีตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อนาคตํ วิญฺญาณํ ขนฺโธติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ อายตนํ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ ธาตุ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนนฺติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ อตีตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ อายตนํ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ธาตุ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อตีตํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อตีตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ อนาคตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ อายตนํ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ธาตุ…เป.… ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? อามนฺตาฯ อนาคตํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อนาคตํ วิญฺญาณํ อตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

อตีตํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ อตีตํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อตีตํ วิญฺญาณํ อายตนํ…เป.… อตีตํ วิญฺญาณํ ธาตุ…เป.… อตีตํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อตีตํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ อนาคตํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺโธ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ อายตนํ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ ธาตุ…เป.… อนาคตํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ อนาคตํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? อามนฺตาฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ ขนฺธา ธาตุ อายตนํ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ นตฺถีติ? น เหวํ วตฺตพฺเพ…เป.…ฯ

2. สุตฺตสาธนํ

[298] น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีตานาคตา ขนฺธา ธาตุ อายตนํ นตฺถิ เจเต’’ติ? อามนฺตา ฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, นิรุตฺติปถา อธิวจนปถา ปญฺญตฺติ…เป.… วิญฺญูหีติ…เป.…’’ฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีตานาคตา ขนฺธา ธาตุ อายตนํ นตฺถิ เจเต’’ติฯ

อตีตานาคตา ขนฺธา ธาตุ อายตนํ นตฺถิ เจเตติ? อามนฺตาฯ นนุ วุตฺตํ ภควตา – ‘‘ยํ กิญฺจิ, ภิกฺขเว, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนฺโธฯ ยา กาจิ เวทนา… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… อยํ วุจฺจติ วิญฺญาณกฺขนฺโธ’’ติฯ อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตาฯ เตน หิ น วตฺตพฺพํ – ‘‘อตีตานาคตา ขนฺธา ธาตุ อายตนํ นตฺถิ เจเต’’ติฯ

อตีตกฺขนฺธาทิกถา นิฏฺฐิตาฯ