ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ, ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ [ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ (สี.) เอวมุปริปิ], สาวกปารมิญฺจ ปาปุณาติ, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เตน ทฏฺฐพฺพาฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ , ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, น จ สาวกปารมิํ ปาปุณาติ, อวเสสา อรหนฺตา เตน ทฏฺฐพฺพาฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ, น จ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, อนาคามี โหติ อนาคนฺตา อิตฺถตฺตํ, อนาคามี เตน ทฏฺฐพฺโพฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ, น จ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, อาคนฺตา อิตฺถตฺตํ, โสตาปนฺนสกทาคามิโน เตน ทฏฺฐพฺพาฯ

ฉกฺกนิทฺเทโสฯ

7. สตฺตกปุคฺคลปญฺญตฺติ

[203] กถญฺจ ปุคฺคโล สกิํ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สมนฺนาคโต โหติ เอกนฺตกาฬเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิฯ เอวํ ปุคฺคโล สกิํ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ [สาหุ (สี. สฺยา.) เอวํ ตีสุ ฐาเนสุปิ] หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา.)] กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ ตสฺส สา สทฺธา เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว , ตสฺส สา หิรี เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส ตํ โอตฺตปฺปํ เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส ตํ วีริยํ เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส สา ปญฺญา เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยวฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิโต โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ ตสฺส สา สทฺธา เนว หายติ โน วฑฺฒติ ฐิตา โหติ, ตสฺส สา หิรี เนว หายติ โน วฑฺฒติ ฐิตา โหติ, ตสฺส ตํ โอตฺตปฺปํ เนว หายติ โน วฑฺฒติ ฐิตํ โหติ, ตสฺส ตํ วีริยํ เนว หายติ โน วฑฺฒติ ฐิตํ โหติ, ตสฺส สา ปญฺญา เนว หายติ โน วฑฺฒติ ฐิตา โหติฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิโต โหติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโนฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา วิปสฺสติ วิโลเกติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปตรติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ โส ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ปติคาธปฺปตฺโต โหติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ติณฺโณ โหติ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ , สาธุ หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา ติณฺโณ โหติ ปารงฺคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณฯ

[204] กตโม จ ปุคฺคโล อุภโตภาควิมุตฺโต? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล อุภโตภาควิมุตฺโตฯ

[205] กตโม จ ปุคฺคโล ปญฺญาวิมุตฺโต…เป.… กายสกฺขี… ทิฏฺฐิปฺปตฺโต… สทฺธาวิมุตฺโต… ธมฺมานุสารี …ฯ

[206] กตโม จ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี? ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหิํ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารีฯ โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล สทฺธานุสารี, ผเล ฐิโต สทฺธาวิมุตฺโตติฯ

สตฺตกนิทฺเทโสฯ

8. อฏฺฐกปุคฺคลปญฺญตฺติ

[207] ตตฺถ กตเม จตฺตาโร มคฺคสมงฺคิโน, จตฺตาโร ผลสมงฺคิโน ปุคฺคลา? โสตาปนฺโน, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน; สกทาคามี, สกทาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน; อนาคามี, อนาคามิผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน; อรหา, อรหตฺตผลสจฺฉิกิริยาย [อรหตฺตาย (สฺยา. ก.) อ. นิ. 8.59] ปฏิปนฺโน; อิเม จตฺตาโร มคฺคสมงฺคิโน, อิเม จตฺตาโร ผลสมงฺคิโน ปุคฺคลาฯ

อฏฺฐกนิทฺเทโสฯ