[200] ตตฺถ กตเม ปญฺจ ขลุปจฺฉาภตฺติกา…เป.… ปญฺจ เอกาสนิกา…เป.… ปญฺจ ปํสุกูลิกา…เป.… ปญฺจ เตจีวริกา…เป.… ปญฺจ อารญฺญิกา…เป.… ปญฺจ รุกฺขมูลิกา …เป.… ปญฺจ อพฺโภกาสิกา…เป.… ปญฺจ เนสชฺชิกา…เป.… ปญฺจ ยถาสนฺถติกา…เป.…ฯ

[201] ตตฺถ กตเม ปญฺจ โสสานิกา? มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา โสสานิโก โหติ, ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต โสสานิโก โหติ, อุมฺมาทา จิตฺตวิกฺเขปา โสสานิโก โหติ, ‘‘วณฺณิตํ พุทฺเธหิ พุทฺธสาวเกหี’’ติ โสสานิโก โหติ, อปิ จ อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย โสสานิโก โหติฯ ตตฺร ยฺวายํ โสสานิโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย โสสานิโก, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ โสสานิกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ

เสยฺยถาปิ นาม ควา ขีรํ, ขีรมฺหา ทธิ, ทธิมฺหา นวนีตํ, นวนีตมฺหา สปฺปิ, สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ, สปฺปิมณฺฑํ ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ ยฺวายํ โสสานิโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย โสสานิโก โหติ, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ โสสานิกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ อิเม ปญฺจ โสสานิกาฯ

ปญฺจกนิทฺเทโสฯ

6. ฉกฺกปุคฺคลปญฺญตฺติ

[202] ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌติ, ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปาปุณาติ พเลสุ จ วสีภาวํ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตน ทฏฺฐพฺโพฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌติ, น จ ตตฺถ สพฺพญฺญุตํ ปาปุณาติ น จ พเลสุ วสีภาวํ, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เตน ทฏฺฐพฺโพฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ, ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ [ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ (สี.) เอวมุปริปิ], สาวกปารมิญฺจ ปาปุณาติ, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เตน ทฏฺฐพฺพาฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ , ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, น จ สาวกปารมิํ ปาปุณาติ, อวเสสา อรหนฺตา เตน ทฏฺฐพฺพาฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ, น จ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, อนาคามี โหติ อนาคนฺตา อิตฺถตฺตํ, อนาคามี เตน ทฏฺฐพฺโพฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อนภิสมฺพุชฺฌติ, น จ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, อาคนฺตา อิตฺถตฺตํ, โสตาปนฺนสกทาคามิโน เตน ทฏฺฐพฺพาฯ

ฉกฺกนิทฺเทโสฯ

7. สตฺตกปุคฺคลปญฺญตฺติ

[203] กถญฺจ ปุคฺคโล สกิํ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สมนฺนาคโต โหติ เอกนฺตกาฬเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิฯ เอวํ ปุคฺคโล สกิํ นิมุคฺโค นิมุคฺโคว โหติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชติ ‘‘สาหุ สทฺธา กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ [สาหุ (สี. สฺยา.) เอวํ ตีสุ ฐาเนสุปิ] หิรี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ โอตฺตปฺปํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ วีริยํ [วิริยํ (สี. สฺยา.)] กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สาธุ ปญฺญา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ ตสฺส สา สทฺธา เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว , ตสฺส สา หิรี เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส ตํ โอตฺตปฺปํ เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส ตํ วีริยํ เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยว, ตสฺส สา ปญฺญา เนว ติฏฺฐติ โน วฑฺฒติ หายติเยวฯ เอวํ ปุคฺคโล อุมฺมุชฺชิตฺวา นิมุชฺชติฯ