[190] กตโม จ ปุคฺคโล สมณมจโล? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโนฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ‘‘สมณมจโล’’ฯ

กตโม จ ปุคฺคโล สมณปทุโม? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ‘‘สมณปทุโม’’ฯ

กตโม จ ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ‘‘สมณปุณฺฑรีโก’’ฯ

กตโม จ ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ‘‘สมเณสุ สมณสุขุมาโล’’ติฯ

จตุกฺกนิทฺเทโสฯ

5. ปญฺจกปุคฺคลปญฺญตฺติ

[191] ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหติ, ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ , โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อายสฺมโต โข อารมฺภชา [อารพฺภชา (ก.) อ. นิ. 5.142] อาสวา สํวิชฺชนฺติ, วิปฺปฏิสารชา อาสวา ปวฑฺฒนฺติฯ สาธุ วตายสฺมา อารมฺภเช อาสเว ปหาย วิปฺปฏิสารเช อาสเว ปฏิวิโนเทตฺวา จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาเวตุฯ เอวมายสฺมา อมุนา ปญฺจเมน ปุคฺคเลน สมสโม ภวิสฺสตี’’ติฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล อารภติ น วิปฺปฏิสารี โหติ, ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อายสฺมโต โข อารมฺภชา อาสวา สํวิชฺชนฺติ, วิปฺปฏิสารชา อาสวา นปฺปวฑฺฒนฺติฯ สาธุ วตายสฺมา อารมฺภเช อาสเว ปหาย จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาเวตุฯ เอวมายสฺมา อมุนา ปญฺจเมน ปุคฺคเลน สมสโม ภวิสฺสตี’’ติฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล น อารภติ วิปฺปฏิสารี โหติ, ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อายสฺมโต โข อารมฺภชา อาสวา น สํวิชฺชนฺติ, วิปฺปฏิสารชา อาสวา ปวฑฺฒนฺติฯ สาธุ วตายสฺมา วิปฺปฏิสารเช อาสเว ปฏิวิโนเทตฺวา จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาเวตุฯ เอวมายสฺมา อมุนา ปญฺจเมน ปุคฺคเลน สมสโม ภวิสฺสตี’’ติฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล น อารภติ น วิปฺปฏิสารี โหติ, ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส เต ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘อายสฺมโต โข อารมฺภชา อาสวา น สํวิชฺชนฺติ, วิปฺปฏิสารชา อาสวา นปฺปวฑฺฒนฺติฯ สาธุ วตายสฺมา จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาเวตุฯ เอวมายสฺมา อมุนา ปญฺจเมน ปุคฺคเลน สมสโม ภวิสฺสตี’’ติฯ อิเม จตฺตาโร ปุคฺคลา อมุนา ปญฺจเมน ปุคฺคเลน เอวํ โอวทิยมานา เอวํ อนุสาสิยมานา อนุปุพฺเพน อาสวานํ ขยํ ปาปุณนฺติฯ

[192] กถญฺจ ปุคฺคโล ทตฺวา อวชานาติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ยสฺส ปุคฺคลสฺส เทติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ, ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อหํ ทมฺมิ, อยํ [อยํ ปน (สฺยา. ก.) อ. นิ. 5.141] ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ, ตเมนํ ทตฺวา อวชานาติฯ เอวํ ปุคฺคโล ทตฺวา อวชานาติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล สํวาเสน อวชานาติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล เยน ปุคฺคเลน สทฺธิํ สํวสติ ทฺเว วา ตีณิ วา วสฺสานิ, ตเมนํ สํวาเสน อวชานาติฯ เอวํ ปุคฺคโล สํวาเสน อวชานาติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล อาเธยฺยมุโข โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ปรสฺส วณฺเณ วา อวณฺเณ วา ภาสิยมาเน ขิปฺปญฺเญว อธิมุจฺจิตา โหติฯ เอวํ ปุคฺคโล อาเธยฺยมุโข โหติ ฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล โลโล โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อิตฺตรสทฺโธ โหติ อิตฺตรภตฺตี อิตฺตรเปโม อิตฺตรปฺปสาโทฯ เอวํ ปุคฺคโล โลโล โหติฯ

กถญฺจ ปุคฺคโล มนฺโท โมมูโห โหติ? อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล กุสลากุสเล ธมฺเม น ชานาติ, สาวชฺชานวชฺเช ธมฺเม น ชานาติ, หีนปฺปณีเต ธมฺเม น ชานาติ, กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเค ธมฺเม น ชานาติฯ เอวํ ปุคฺคโล มนฺโท โมมูโห โหติฯ

[193] ตตฺถ กตเม ปญฺจ โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา? ปญฺจ โยธาชีวา – อิเธกจฺโจ โยธาชีโว รชคฺคญฺเญว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ [สตฺถมฺภติ (สี.) อ. นิ. 5.141] น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติฯ อยํ ปฐโม โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมิํฯ

ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, อปิ จ โข ธชคฺคญฺเญว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติฯ อยํ ทุติโย โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมิํฯ

ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ, อปิ จ โข อุสฺสารณญฺเญว [อุสฺสาทนํเยว (สี.), อุสฺสาทนญฺเญว (สฺยา. ก.) อ. นิ. 5.141] สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติฯ อยํ ตติโย โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมิํฯ

ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ สหติ อุสฺสารณํ, อปิ จ โข สมฺปหาเร หญฺญติ พฺยาปชฺชติฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติฯ อยํ จตุตฺโถ โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมิํฯ

ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ สหติ อุสฺสารณํ สหติ สมฺปหารํฯ โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ โยธาชีโว โหติฯ อยํ ปญฺจโม โยธาชีโว สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมิํฯ อิเม ปญฺจ โยธาชีวา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ

[194] เอวเมวํ ปญฺจิเม โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา ภิกฺขูสุฯ กตเม ปญฺจ? อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ รชคฺคญฺเญว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ [สนฺตาเนตุํ (สี. สฺยา.) อ. นิ. 5.75], สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา [อาวีกตฺวา (สี.)] สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติฯ กิมสฺส รชคฺคสฺมิํ? อิธ ภิกฺขุ สุณาติ – ‘‘อสุกสฺมิํ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมารี วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา’’ติฯ โส ตํ สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติฯ อิทมสฺส รชคฺคสฺมิํฯ

เสยฺยถาปิ โส โยธาชีโว รชคฺคญฺเญว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ, ตถูปโม อยํ ปุคฺคโลฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติฯ อยํ ปฐโม โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุฯ

[195] ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ, อปิ จ โข ธชคฺคญฺเญว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติฯ กิมสฺส ธชคฺคสฺมิํ? อิธ ภิกฺขุ น เหว โข สุณาติ – ‘‘อสุกสฺมิํ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมารี วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา’’ติ, อปิ จ โข สามํ [สามํเยว (สี.)] ปสฺสติ อิตฺถิํ วา กุมาริํ วา อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตํฯ โส ตํ ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติฯ อิทมสฺส ธชคฺคสฺมิํฯ

เสยฺยถาปิ โส โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ, อปิ จ โข ธชคฺคญฺเญว ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ, ตถูปโม อยํ ปุคฺคโลฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติฯ อยํ ทุติโย โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุฯ

[196] ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ, อปิ จ โข อุสฺสารณญฺเญว สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติฯ กิมสฺส อุสฺสารณาย? อิธ ภิกฺขุํ อรญฺญคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา สุญฺญาคารคตํ วา มาตุคาโม อุปสงฺกมิตฺวา อูหสติ [อุหสติ (อฏฺฐกถา) อ. นิ. 5.75] อุลฺลปติ อุชฺชคฺฆติ อุปฺปณฺเฑติฯ โส มาตุคาเมน อูหสิยมาโน อุลฺลปิยมาโน อุชฺชคฺฆิยมาโน อุปฺปณฺฑิยมาโน สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติฯ อิทมสฺส อุสฺสารณายฯ

เสยฺยถาปิ โส โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ, อปิ จ โข อุสฺสารณญฺเญว สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สนฺถมฺภติ น สกฺโกติ สงฺคามํ โอตริตุํ, ตถูปโม อยํ ปุคฺคโลฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติฯ อยํ ตติโย โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุฯ

[197] ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ สหติ อุสฺสารณํ, อปิ จ โข สมฺปหาเร หญฺญติ พฺยาปชฺชติฯ กิมสฺส สมฺปหารสฺมิํ? อิธ ภิกฺขุํ อรญฺญคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา สุญฺญาคารคตํ วา มาตุคาโม อุปสงฺกมิตฺวา อภินิสีทติ อภินิปชฺชติ อชฺโฌตฺถรติฯ โส มาตุคาเมน อภินิสีทิยมาโน อภินิปชฺชิยมาโน อชฺโฌตฺถริยมาโน สิกฺขํ อปฺปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติฯ อิทมสฺส สมฺปหารสฺมิํฯ

เสยฺยถาปิ โส โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ สหติ อุสฺสารณํ, อปิ จ โข สมฺปหาเร หญฺญติ พฺยาปชฺชติ, ตถูปโม อยํ ปุคฺคโลฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติฯ อยํ จตุตฺโถ โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุฯ

[198] ปุน จปรํ อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ สหติ อุสฺสารณํ สหติ สมฺปหารํฯ โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติฯ กิมสฺส สงฺคามวิชยสฺมิํ? อิธ ภิกฺขุํ อรญฺญคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา สุญฺญาคารคตํ วา มาตุคาโม อุปสงฺกมิตฺวา อภินิสีทติ อภินิปชฺชติ อชฺโฌตฺถรติฯ โส มาตุคาเมน อภินิสีทิยมาโน อภินิปชฺชิยมาโน อชฺโฌตฺถริยมาโน วินิเวเฐตฺวา วินิโมเจตฺวา เยน กามํ ปกฺกมติฯ

โส วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํฯ โส อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ โส อภิชฺฌํ โลเก ปหาย วิคตาภิชฺเฌน เจตสา วิหรติ, อภิชฺฌาย จิตฺตํ ปริโสเธติ; พฺยาปาทปโทสํ ปหาย อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหรติ, สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี พฺยาปาทปโทสา จิตฺตํ ปริโสเธติ; ถินมิทฺธํ ปหาย วิคตถินมิทฺโธ วิหรติ อาโลกสญฺญี สโต สมฺปชาโน, ถินมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธติ; อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย อนุทฺธโต วิหรติ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ ปริโสเธติ; วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติฯ

โส อิเม ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ; วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ทุติยํ ฌานํ…เป.… ตติยํ ฌานํ…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ

โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ วิคตูปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติฯ

โส ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อิเม อาสวา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ อาสวสมุทโย’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ , ‘‘อยํ อาสวนิโรโธ’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ ปชานาติฯ อิทมสฺส สงฺคามวิชยสฺมิํฯ เสยฺยถาปิ โส โยธาชีโว สหติ รชคฺคํ สหติ ธชคฺคํ สหติ อุสฺสารณํ สหติ สมฺปหารํ, โส ตํ สงฺคามํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตสงฺคาโม ตเมว สงฺคามสีสํ อชฺฌาวสติ, ตถูปโม อยํ ปุคฺคโลฯ เอวรูโปปิ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล โหติฯ อยํ ปญฺจโม โยธาชีวูปโม ปุคฺคโล สนฺโต สํวิชฺชมาโน ภิกฺขูสุฯ อิเม ปญฺจ โยธาชีวูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา ภิกฺขูสุฯ

[199] ตตฺถ กตเม ปญฺจ ปิณฺฑปาติกา? มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา ปิณฺฑปาติโก โหติ, ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต ปิณฺฑปาติโก โหติ, อุมฺมาทา จิตฺตวิกฺเขปา ปิณฺฑปาติโก โหติ, ‘‘วณฺณิตํ พุทฺเธหิ พุทฺธสาวเกหี’’ติ ปิณฺฑปาติโก โหติ, อปิ จ อปฺปิจฺฉตํเยว [อปฺปิจฺฉํเยว (สฺยา.) อ. นิ. 5.181] นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว [อิทมฏฺฐิตํเยว (สี.)] นิสฺสาย ปิณฺฑปาติโก โหติฯ ตตฺร ยฺวายํ ปิณฺฑปาติโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย ปิณฺฑปาติโก, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ ปิณฺฑปาติกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข [โมกฺโข (สี.)] จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ

เสยฺยถาปิ นาม ควา ขีรํ, ขีรมฺหา ทธิ, ทธิมฺหา นวนีตํ [โนนีตํ (สี.)], นวนีตมฺหา สปฺปิ, สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ, สปฺปิมณฺฑํ ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ ยฺวายํ ปิณฺฑปาติโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย ปิณฺฑปาติโก โหติ, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ ปิณฺฑปาติกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ อิเม ปญฺจ ปิณฺฑปาติกาฯ

[200] ตตฺถ กตเม ปญฺจ ขลุปจฺฉาภตฺติกา…เป.… ปญฺจ เอกาสนิกา…เป.… ปญฺจ ปํสุกูลิกา…เป.… ปญฺจ เตจีวริกา…เป.… ปญฺจ อารญฺญิกา…เป.… ปญฺจ รุกฺขมูลิกา …เป.… ปญฺจ อพฺโภกาสิกา…เป.… ปญฺจ เนสชฺชิกา…เป.… ปญฺจ ยถาสนฺถติกา…เป.…ฯ

[201] ตตฺถ กตเม ปญฺจ โสสานิกา? มนฺทตฺตา โมมูหตฺตา โสสานิโก โหติ, ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต โสสานิโก โหติ, อุมฺมาทา จิตฺตวิกฺเขปา โสสานิโก โหติ, ‘‘วณฺณิตํ พุทฺเธหิ พุทฺธสาวเกหี’’ติ โสสานิโก โหติ, อปิ จ อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย โสสานิโก โหติฯ ตตฺร ยฺวายํ โสสานิโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย โสสานิโก, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ โสสานิกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ

เสยฺยถาปิ นาม ควา ขีรํ, ขีรมฺหา ทธิ, ทธิมฺหา นวนีตํ, นวนีตมฺหา สปฺปิ, สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ, สปฺปิมณฺฑํ ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ ยฺวายํ โสสานิโก อปฺปิจฺฉตํเยว นิสฺสาย สนฺตุฏฺฐิํเยว นิสฺสาย สลฺเลขํเยว นิสฺสาย อิทมตฺถิตํเยว นิสฺสาย โสสานิโก โหติ, อยํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ โสสานิกานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จฯ อิเม ปญฺจ โสสานิกาฯ

ปญฺจกนิทฺเทโสฯ

6. ฉกฺกปุคฺคลปญฺญตฺติ

[202] ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌติ, ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปาปุณาติ พเลสุ จ วสีภาวํ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ เตน ทฏฺฐพฺโพฯ

ตตฺร ยฺวายํ ปุคฺคโล ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌติ, น จ ตตฺถ สพฺพญฺญุตํ ปาปุณาติ น จ พเลสุ วสีภาวํ, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เตน ทฏฺฐพฺโพฯ