โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน เอวมาห – ‘‘กิํ นุ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต อติพาฬฺหํ มยิ พฺยาวฏาฯ อิทานาหํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’’ติฯ โส สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เอวมาห – ‘‘อิทานิ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหถา’’ติฯ อยํ อฏฺฐโม ปุริสโทโสฯ อิเม อฏฺฐ ปุริสโทสาฯ

(7) อฏฺฐ อสญฺญีวาทา

[958] ตตฺถ กตเม อฏฺฐ อสญฺญีวาทา? ‘‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; อรูปี อตฺตา…เป.… รูปี จ อรูปี จ…เป.… เนวรูปีนารูปี…เป.… ‘‘อนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘เนวนฺตวา นานนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติฯ อิเม อฏฺฐ อสญฺญีวาทาฯ

(8) อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา

[959] ตตฺถ กตเม อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา? ‘‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อรูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘รูปี จ อรูปี จ อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘เนวรูปีนารูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘เนวนฺตวา นานนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติฯ อิเม อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทาฯ

อฏฺฐกํฯ

9. นวกนิทฺเทโส

(1) นว อาฆาตวตฺถูนิ

[960] ตตฺถ กตมานิ นว อาฆาตวตฺถูนิ? ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติ อาฆาโต ชายติ ; ‘‘อนตฺถํ เม จรตี’’ติ อาฆาโต ชายติ; ‘‘อนตฺถํ เม จริสฺสตี’’ติ อาฆาโต ชายติ; ‘‘ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ’’…เป.… อนตฺถํ จรติ…เป.… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ; อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป.… อตฺถํ จรติ…เป.… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติฯ อิมานิ นว อาฆาตวตฺถูนิฯ

(2) นว ปุริสมลานิ

[961] ตตฺถ กตมานิ นว ปุริสมลานิ? โกโธ, มกฺโข, อิสฺสา, มจฺฉริยํ, มายา, สาเฐยฺยํ, มุสาวาโท, ปาปิจฺฉตา, มิจฺฉาทิฏฺฐิ – อิมานิ นว ปุริสมลานิฯ

(3) นววิธา มานา

[962] ตตฺถ กตเม นววิธา มานา? ‘‘เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘เสยฺยสฺส สทิโสหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘เสยฺยสฺส หีโนหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘สทิสสฺส เสยฺโยหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘สทิสสฺส สทิโสหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘สทิสสฺส หีโนหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘หีนสฺส เสยฺโยหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘หีนสฺส สทิโสหมสฺมี’’ติ มาโน, ‘‘หีนสฺส หีโนหมสฺมี’’ติ มาโน – อิเม นววิธา มานาฯ

(4) นว ตณฺหามูลกา ธมฺมา

[963] ตตฺถ กตเม นว ตณฺหามูลกา ธมฺมา? ตณฺหํ ปฏิจฺจ ปริเยสนา, ปริเยสนํ ปฏิจฺจ ลาโภ, ลาภํ ปฏิจฺจ วินิจฺฉโย, วินิจฺฉยํ ปฏิจฺจ ฉนฺทราโค, ฉนฺทราคํ ปฏิจฺจ อชฺโฌสานํ, อชฺโฌสานํ ปฏิจฺจ ปริคฺคโห, ปริคฺคหํ ปฏิจฺจ มจฺฉริยํ, มจฺฉริยํ ปฏิจฺจ อารกฺโข, อารกฺขาธิกรณํ ทณฺฑาทาน-สตฺถาทาน-กลห-วิคฺคหวิวาท-ตุวํตุวํ-เปสุญฺญ-มุสาวาทา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ – อิเม นว ตณฺหามูลกา ธมฺมาฯ

(5) นว อิญฺชิตานิ

[964] ตตฺถ กตมานิ นว อิญฺชิตานิ? ‘‘อสฺมี’’ติ อิญฺชิตเมตํ, ‘‘อหมสฺมี’’ติ อิญฺชิตเมตํ , ‘‘อยมหมสฺมี’’ติ อิญฺชิตเมตํ ‘‘ภวิสฺส’’นฺติ อิญฺชิตเมตํ, ‘‘รูปี ภวิสฺส’’นฺติ อิญฺชิตเมตํ, ‘‘อรูปี ภวิสฺส’’นฺติ อิญฺชิตเมตํ, ‘‘สญฺญี ภวิสฺส’’นฺติ อิญฺชิตเมตํ, ‘‘อสญฺญี ภวิสฺส’’นฺติ อิญฺชิตเมตํ, ‘‘เนวสญฺญีนาสญฺญี ภวิสฺส’’นฺติ อิญฺชิตเมตํ – อิมานิ นว อิญฺชิตานิฯ