ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สมนนฺตราปิ น สมาปชฺชติ น วุฏฺฐาตีติ ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สมนนฺตรา มโนธาตุยาปิ น สมาปชฺชติ น วุฏฺฐาติฯ

ปญฺจหิ วิญฺญาเณหิ น จวติ น อุปฺปชฺชตีติ ปญฺจหิ วิญฺญาเณหิ น จวติ น อุปฺปชฺชติฯ

ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สมนนฺตราปิ น จวติ น อุปฺปชฺชตีติ ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สมนนฺตรา มโนธาตุยาปิ น จวติ น อุปฺปชฺชติฯ

ปญฺจหิ วิญฺญาเณหิ น สุปติ น ปฏิพุชฺฌติ น สุปินํ ปสฺสตีติ ปญฺจหิ วิญฺญาเณหิ น สุปติ น ปฏิพุชฺฌติ น สุปินํ ปสฺสติฯ

ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สมนนฺตราปิ น สุปติ น ปฏิพุชฺฌติ น สุปินํ ปสฺสตีติ ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สมนนฺตรา มโนธาตุยาปิ น สุปติ น ปฏิพุชฺฌติ น สุปินํ ปสฺสติฯ เอวํ ยาถาวกวตฺถุวิภาวนา ปญฺญาฯ

เอวํ เอกวิเธน ญาณวตฺถุฯ

เอกกํฯ

2. ทุกนิทฺเทโส

[767] (1) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา โลกิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา โลกุตฺตรา ปญฺญาฯ

(2) สพฺพาว ปญฺญา เกนจิ วิญฺเญยฺยา, เกนจิ น วิญฺเญยฺยาฯ

(3) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา สาสวา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อนาสวา ปญฺญาฯ

(4) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา อาสววิปฺปยุตฺตา สาสวา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อาสววิปฺปยุตฺตา อนาสวา ปญฺญาฯ

(5) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา สํโยชนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อสํโยชนิยา ปญฺญาฯ

(6) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา สํโยชนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา สํโยชนวิปฺปยุตฺตา อสํโยชนิยา ปญฺญาฯ

(7) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา คนฺถนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อคนฺถนิยา ปญฺญาฯ

(8) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา ปญฺญาฯ

(9) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา โอฆนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อโนฆนิยา ปญฺญาฯ

(10) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา โอฆวิปฺปยุตฺตา โอฆนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา โอฆวิปฺปยุตฺตา อโนฆนิยา ปญฺญาฯ

(11) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา โยคนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อโยคนิยา ปญฺญาฯ

(12) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา โยควิปฺปยุตฺตา โยคนิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา โยควิปฺปยุตฺตา อโยคนิยา ปญฺญาฯ

(13) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา นีวรณิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อนีวรณิยา ปญฺญาฯ

(14) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา ปญฺญาฯ

(15) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา ปรามฏฺฐา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อปรามฏฺฐา ปญฺญาฯ

(16) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา ปรามฏฺฐา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา ปรามาสวิปฺปยุตฺตา อปรามฏฺฐา ปญฺญาฯ

(17) ตีสุ ภูมีสุ วิปาเก ปญฺญา อุปาทินฺนา ปญฺญา, ตีสุ ภูมีสุ กุสเล ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากเต จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อนุปาทินฺนา ปญฺญาฯ

(18) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา อุปาทานิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อนุปาทานิยา ปญฺญาฯ

(19) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อุปาทานิยา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อุปาทานวิปฺปยุตฺตา อนุปาทานิยา ปญฺญาฯ

(20) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา สํกิเลสิกา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อสํกิเลสิกา ปญฺญาฯ

(21) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา กิเลสวิปฺปยุตฺตา สํกิเลสิกา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา กิเลสวิปฺปยุตฺตา อสํกิเลสิกา ปญฺญาฯ

(22) วิตกฺกสมฺปยุตฺตา ปญฺญา สวิตกฺกา ปญฺญา, วิตกฺกวิปฺปยุตฺตา ปญฺญา อวิตกฺกา ปญฺญาฯ

(23) วิจารสมฺปยุตฺตา ปญฺญา สวิจารา ปญฺญา, วิจารวิปฺปยุตฺตา ปญฺญา อวิจารา ปญฺญาฯ

(24) ปีติสมฺปยุตฺตา ปญฺญา สปฺปีติกา ปญฺญา, ปีติวิปฺปยุตฺตา ปญฺญา อปฺปีติกา ปญฺญาฯ

(25) ปีติสมฺปยุตฺตา ปญฺญา ปีติสหคตา ปญฺญา, ปีติวิปฺปยุตฺตา ปญฺญา น ปีติสหคตา ปญฺญาฯ

(26) สุขสมฺปยุตฺตา ปญฺญา สุขสหคตา ปญฺญา, สุขวิปฺปยุตฺตา ปญฺญา น สุขสหคตา ปญฺญาฯ

(27) อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตา ปญฺญา อุเปกฺขาสหคตา ปญฺญา, อุเปกฺขาวิปฺปยุตฺตา ปญฺญา น อุเปกฺขาสหคตา ปญฺญาฯ

(28) กามาวจรกุสลาพฺยากเต ปญฺญา กามาวจรา ปญฺญา, รูปาวจรา ปญฺญา อรูปาวจรา ปญฺญา, อปริยาปนฺนา ปญฺญา น กามาวจรา ปญฺญาฯ

(29) รูปาวจรกุสลาพฺยากเต ปญฺญา รูปาวจรา ปญฺญา, กามาวจรา ปญฺญา อรูปาวจรา ปญฺญา อปริยาปนฺนา ปญฺญา น รูปาวจรา ปญฺญาฯ

(30) อรูปาวจรกุสลาพฺยากเต ปญฺญา อรูปาวจรา ปญฺญา, กามาวจรา ปญฺญา รูปาวจรา ปญฺญา อปริยาปนฺนา ปญฺญา น อรูปาวจรา ปญฺญาฯ

(31) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา ปริยาปนฺนา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อปริยาปนฺนา ปญฺญาฯ

(32) จตูสุ มคฺเคสุ ปญฺญา นิยฺยานิกา ปญฺญา, ตีสุ ภูมีสุ กุสเล จตูสุ ภูมีสุ วิปาเก ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากเต ปญฺญา อนิยฺยานิกา ปญฺญาฯ

(33) จตูสุ มคฺเคสุ ปญฺญา นิยตา ปญฺญา, ตีสุ ภูมีสุ กุสเล จตูสุ ภูมีสุ วิปาเก ตีสุ ภูมีสุ กิริยาพฺยากเต ปญฺญา อนิยตา ปญฺญาฯ

(34) ตีสุ ภูมีสุ กุสลาพฺยากเต ปญฺญา สอุตฺตรา ปญฺญา, จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ ปญฺญา อนุตฺตรา ปญฺญาฯ

(35) ตตฺถ กตมา อตฺถชาปิกา ปญฺญา?

จตูสุ ภูมีสุ กุสเล อรหโต อภิญฺญํ อุปฺปาเทนฺตสฺส สมาปตฺติํ อุปฺปาเทนฺตสฺส กิริยาพฺยากเต ปญฺญา อตฺถชาปิกา ปญฺญา, จตูสุ ภูมีสุ วิปาเก อรหโต อุปฺปนฺนาย อภิญฺญาย อุปฺปนฺนาย สมาปตฺติยา กิริยาพฺยากเต ปญฺญา ชาปิตตฺถา ปญฺญาฯ

เอวํ ทุวิเธน ญาณวตฺถุฯ

ทุกํฯ

3. ติกนิทฺเทโส

[768] (1. ก) ตตฺถ กตมา จินฺตามยา ปญฺญา?

โยควิหิเตสุ วา กมฺมายตเนสุ โยควิหิเตสุ วา สิปฺปายตเนสุ โยควิหิเตสุ วา วิชฺชาฏฺฐาเนสุ กมฺมสฺสกตํ วา สจฺจานุโลมิกํ วา รูปํ อนิจฺจนฺติ วา เวทนา…เป.… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ อนิจฺจนฺติ วา, ยํ เอวรูปิํ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ทิฏฺฐิํ รุจิํ มุทิํ เปกฺขํ ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติํ ปรโต อสฺสุตฺวา ปฏิลภติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘จินฺตามยา ปญฺญา’’ฯ

(ข) ตตฺถ กตมา สุตมยา ปญฺญา? โยควิหิเตสุ วา กมฺมายตเนสุ โยควิหิเตสุ วา สิปฺปายตเนสุ โยควิหิเตสุ วา วิชฺชาฏฺฐาเนสุ กมฺมสฺสกตํ วา สจฺจานุโลมิกํ วา รูปํ อนิจฺจนฺติ วา เวทนา…เป.… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ อนิจฺจนฺติ วา, ยํ เอวรูปิํ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ทิฏฺฐิํ รุจิํ มุทิํ เปกฺขํ ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติํ ปรโต สุตฺวา ปฏิลภติ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สุตมยา ปญฺญา’’ฯ

(ค) สพฺพาปิ สมาปนฺนสฺส ปญฺญา ภาวนามยา ปญฺญาฯ

[769] (2. ก) ตตฺถ กตมา ทานมยา ปญฺญา? ทานํ อารพฺภ ทานาธิคจฺฉ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ทานมยา ปญฺญา’’ฯ

(ข) ตตฺถ กตมา สีลมยา ปญฺญา? สีลํ อารพฺภ สีลาธิคจฺฉ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สีลมยา ปญฺญา’’ฯ

(ค) สพฺพาปิ สมาปนฺนสฺส ปญฺญา ภาวนามยา ปญฺญาฯ

[770] (3. ก) ตตฺถ กตมา อธิสีเล ปญฺญา? ปาติโมกฺขสํวรํ สํวรนฺตสฺส ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิสีเล ปญฺญา’’ฯ

(ข) ตตฺถ กตมา อธิจิตฺเต ปญฺญา? รูปาวจรารูปาวจรสมาปตฺติํ สมาปชฺชนฺตสฺส ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิจิตฺเต ปญฺญา’’ฯ