3. จิตฺติทฺธิปาโท
[451] กถญฺจ ภิกฺขุ จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ
[452] ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺตํ’’ฯ
ตตฺถ กตโม สมาธิ? ยา จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ…เป.… สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สมาธิ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ปธานสงฺขาโร? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปธานสงฺขาโร’’ฯ อิติ อิมินา จ จิตฺเตน , อิมินา จ สมาธินา, อิมินา จ ปธานสงฺขาเรน อุเปโต โหติ…เป.… สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต’’ติฯ
[453] อิทฺธีติฯ ยา เตสํ ธมฺมานํ อิทฺธิ สมิทฺธิ อิชฺฌนา สมิชฺฌนา ลาโภ ปฏิลาโภ ปตฺติ สมฺปตฺติ ผุสนา สจฺฉิกิริยา อุปสมฺปทาฯ
อิทฺธิปาโทติฯ ตถาภูตสฺส ผสฺโส…เป.… ปคฺคาโห อวิกฺเขโปฯ
อิทฺธิปาทํ ภาเวตีติฯ เต ธมฺเม อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘อิทฺธิปาทํ ภาเวตี’’ติฯ
4. วีมํสิทฺธิปาโท
[454] กถญฺจ ภิกฺขุ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ
[455] ตตฺถ กตมา วีมํสา? ยา ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วีมํสา’’ฯ
ตตฺถ กตโม สมาธิ? ยา จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ…เป.… สมฺมาสมาธิ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘สมาธิ’’ฯ
ตตฺถ กตโม ปธานสงฺขาโร? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปธานสงฺขาโร’’ฯ อิติ อิมาย จ วีมํสาย, อิมินา จ สมาธินา, อิมินา จ ปธานสงฺขาเรน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโตฯ เตน วุจฺจติ ‘‘วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต’’ติ
[456] อิทฺธีติฯ ยา เตสํ ธมฺมานํ อิทฺธิ สมิทฺธิ อิชฺฌนา สมิชฺฌนา ลาโภ ปฏิลาโภ ปตฺติ สมฺปตฺติ ผุสนา สจฺฉิกิริยา อุปสมฺปทาฯ
อิทฺธิปาโทติฯ ตถาภูตสฺส ผสฺโส…เป.… ปคฺคาโห อวิกฺเขโปฯ
อิทฺธิปาทํ ภาเวตีติฯ เต ธมฺเม อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘อิทฺธิปาทํ ภาเวตี’’ติฯ
[457] จตฺตาโร อิทฺธิปาทา – ฉนฺทิทฺธิปาโท, วีริยิทฺธิปาโท, จิตฺติทฺธิปาโท, วีมํสิทฺธิปาโทฯ
[458] ตตฺถ กตโม ฉนฺทิทฺธิปาโท? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, โย ตสฺมิํ สมเย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท – อยํ วุจฺจติ ‘‘ฉนฺทิทฺธิปาโท’’ฯ อวเสสา ธมฺมา ฉนฺทิทฺธิปาทสมฺปยุตฺตาฯ
[459] ตตฺถ กตโม วีริยิทฺธิปาโท? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ…เป.… สมฺมาวายาโม วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วีริยิทฺธิปาโท’’ฯ อวเสสา ธมฺมา วีริยิทฺธิปาทสมฺปยุตฺตาฯ
[460] ตตฺถ กตโม จิตฺติทฺธิปาโท? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ …เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ…เป.… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ วุจฺจติ ‘‘จิตฺติทฺธิปาโท’’ฯ อวเสสา ธมฺมา จิตฺติทฺธิปาทสมฺปยุตฺตาฯ
[461] ตตฺถ กตโม วีมํสิทฺธิปาโท? อิธ ภิกฺขุ ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ยา ตสฺมิํ สมเย ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘วีมํสิทฺธิปาโท’’ฯ อวเสสา ธมฺมา วีมํสิทฺธิปาทสมฺปยุตฺตาฯ
อภิธมฺมภาชนียํฯ
3. ปญฺหาปุจฺฉกํ
[462] จตฺตาโร อิทฺธิปาทา – อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิ…เป.… จิตฺตสมาธิ…เป.… วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ
[463] จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ กติ กุสลา, กติ อกุสลา, กติ อพฺยากตา…เป.… กติ สรณา, กติ อรณา?
