ฉตฺตปาณิสฺส สทฺธมฺมํ, น เทเสนฺติ ตถาคตา;
เอวเมว ทณฺฑปาณิสฺส, สตฺถอาวุธปาณินํฯ
ปาทุกา อุปาหนา เจว, ยานเสยฺยาคตสฺส จ;
ปลฺลตฺถิกา นิสินฺนสฺส, เวฐิโตคุณฺฐิตสฺส จฯ
ฉมา นีจาสเน ฐาเน, ปจฺฉโต อุปฺปเถน จ;
ฐิตเกน น กาตพฺพํ, หริเต อุทกมฺหิ จาติฯ
เตสํ วคฺคานมุทฺทานํ –
ปริมณฺฑลอุชฺชคฺฆิ, ขมฺภํ ปิณฺฑํ ตเถว จ;
กพฬา สุรุสุรุ จ, ปาทุเกน จ สตฺตมาติฯ
มหาวิภงฺเค กตฺถปญฺญตฺติวาโร นิฏฺฐิโตฯ
2. กตาปตฺติวาโร
1. ปาราชิกกณฺฑํ
[157] เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ อกฺขายิเต สรีเร เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; เยภุยฺเยน ขายิเต สรีเร เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; วฏฺฏกเต [วิวฏกเต (สฺยา.)] มุเข อจฺฉุปนฺตํ องฺคชาตํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส – เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต อิมา ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ
[158] อทินฺนํ อาทิยนฺโต กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? อทินฺนํ อาทิยนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ ปญฺจมาสกํ วา อติเรกปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; อติเรกมาสกํ วา อูนปญฺจมาสกํ วา อคฺฆนกํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; มาสกํ วา อูนมาสกํ วา อคฺฆนกํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส – อทินฺนํ อาทิยนฺโต อิมา ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ
[159] สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปนฺโต กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ มนุสฺสํ โอทิสฺส โอปาตํ ขณติ ‘‘ปปติตฺวา มริสฺสตี’’ติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส; ปปติเต ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; มรติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส – สญฺจิจฺจ มนุสฺสวิคฺคหํ ชีวิตา โวโรเปนฺโต อิมา ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ
[160] อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปนฺโต กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; ‘‘โย เต วิหาเร วสติ, โส ภิกฺขุ อรหา’’ติ ภณติ, ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; น ปฏิวิชานนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส – อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปนฺโต อิมา ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ
จตฺตาโร ปาราชิกา นิฏฺฐิตาฯ
2. สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ
[161] อุปกฺกมิตฺวา อสุจิํ โมเจนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ เจเตติ อุปกฺกมติ มุจฺจติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส; เจเตติ อุปกฺกมติ น มุจฺจติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; ปโยเค ทุกฺกฏํฯ
มาตุคาเมน สทฺธิํ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ กาเยน กายํ อามสติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส; กาเยน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; กายปฏิพทฺเธน กายปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ
มาตุคามํ ทุฏฺฐุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาเสนฺโต ติสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ, อวณฺณมฺปิ ภณติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส; วจฺจมคฺคํ ปสฺสาวมคฺคํ ฐเปตฺวา อธกฺขกํ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; กายปฏิพทฺธํ อาทิสฺส วณฺณมฺปิ ภณติ อวณฺณมฺปิ ภณติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ