เมนู

[275] ตตฺถ กตมานิ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ? อิธ ภิกฺขุ อธมฺมํ ‘‘ธมฺโม’’ติ ทีเปติ, ธมฺมํ ‘‘อธมฺโม’’ติ ทีเปติ, อวินยํ ‘‘วินโย’’ติ ทีเปติ, วินยํ ‘‘อวินโย’’ติ ทีเปติ, อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตน ‘‘ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตนา’’ติ ทีเปติ, ภาสิตํ ลปิตํ ตถาคเตน ‘‘อภาสิตํ อลปิตํ ตถาคเตนา’’ติ ทีเปติ, อนาจิณฺณํ ตถาคเตน ‘‘อาจิณฺณํ ตถาคเตนา’’ติ ทีเปติ, อาจิณฺณํ ตถาคเตน ‘‘อนาจิณฺณํ ตถาคเตนา’’ติ ทีเปติ, อปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ‘‘ปญฺญตฺตํ ตถาคเตนา’’ติ ทีเปติ, ปญฺญตฺตํ ตถาคเตน ‘‘อปญฺญตฺตํ ตถาคเตนา’’ติ ทีเปติ, อาปตฺติํ ‘‘อนาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, อนาปตฺติํ ‘‘อาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, ลหุกํ อาปตฺติํ ‘‘ครุกา อาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, ครุกํ อาปตฺติํ ‘‘ลหุกา อาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, สาวเสสํ อาปตฺติํ ‘‘อนวเสสา อาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, อนวเสสํ อาปตฺติํ ‘‘สาวเสสา อาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ‘‘อทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตี’’ติ ทีเปติ, อทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ‘‘ทุฏฺฐุลฺลา อาปตฺตี’’ติ ทีเปติฯ อิมานิ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิฯ

[จูฬว. 215; ปริ. 340] ตตฺถ กตมานิ จตฺตาริ อธิกรณานิ? วิวาทาธิกรณํ, อนุวาทาธิกรณํ, อาปตฺตาธิกรณํ, กิจฺจาธิกรณํ – อิมานิ จตฺตาริ อธิกรณานิฯ

ตตฺถ กตเม สตฺต สมถา? สมฺมุขาวินโย, สติวินโย, อมูฬฺหวินโย, ปฏิญฺญาตกรณํ, เยภุยฺยสิกา, ตสฺสปาปิยสิกา, ติณวตฺถารโก – อิเม สตฺต สมถาฯ

กติปุจฺฉาวาโร นิฏฺฐิโตฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อาปตฺติ อาปตฺติกฺขนฺธา, วินีตา สตฺตธา ปุน;

วินีตาคารวา เจว, คารวา มูลเมว จฯ

ปุน วินีตา วิปตฺติ, สมุฏฺฐานา วิวาทนา;

อนุวาทา สารณียํ, เภทาธิกรเณน จฯ

สตฺเตว สมถา วุตฺตา, ปทา สตฺตรสา อิเมติฯ

1. ฉอาปตฺติสมุฏฺฐานวาโร

[276] ปฐเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปาราชิกํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาจิตฺติยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาฏิเทสนียํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุกฺกฏํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ

ทุติเยน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปาราชิกํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาจิตฺติยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาฏิเทสนียํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ ทุกฺกฏํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ

ตติเยน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปาราชิกํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาจิตฺติยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาฏิเทสนียํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุกฺกฏํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ

จตุตฺเถ อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปาราชิกํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาจิตฺติยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาฏิเทสนียํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุกฺกฏํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ

ปญฺจเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปาราชิกํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาจิตฺติยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาฏิเทสนียํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ ทุกฺกฏํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ

ฉฏฺเฐน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปาราชิกํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาจิตฺติยํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ปาฏิเทสนียํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุกฺกฏํ อาปชฺเชยฺยาติ? สิยาติ วตฺตพฺพํฯ ทุพฺภาสิตํ อาปชฺเชยฺยาติ? น หีติ วตฺตพฺพํฯ

ฉอาปตฺติสมุฏฺฐานวาโร นิฏฺฐิโต ปฐโมฯ

2. กตาปตฺติวาโร

[277] ปฐเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? ปฐเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน ปญฺจ อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ ภิกฺขุ กปฺปิยสญฺญี สญฺญาจิกาย กุฏิํ กโรติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ, ปโยเค ทุกฺกฏํ; เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; ตสฺมิํ ปิณฺเฑ อาคเต อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺส; ภิกฺขุ กปฺปิยสญฺญี วิกาเล โภชนํ ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; ภิกฺขุ กปฺปิยสญฺญี อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐาย หตฺถโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส – ปฐเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน อิมา ปญฺจ อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ

ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา? ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ กติหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐนฺติ? จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ? สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ – สิยา สีลวิปตฺติํ, สิยา อาจารวิปตฺติํฯ สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ปญฺจหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา – สิยา สงฺฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ถุลฺลจฺจยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาฏิเทสนียาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธนฯ ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐนฺติ – กายโต สมุฏฺฐนฺติ, น วาจโต น จิตฺตโตฯ จตุนฺนํ อธิกรณานํ อาปตฺตาธิกรณํ ฯ สตฺตนฺนํ สมถานํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ – สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จฯ

[278] ทุติเยน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? ทุติเยน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน จตสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติ – ภิกฺขุ กปฺปิยสญฺญี สมาทิสติ – ‘‘กุฏิํ เม กโรถา’’ติฯ ตสฺส กุฏิํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํฯ ปโยเค ทุกฺกฏํ; เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; ตสฺมิํ ปิณฺเฑ อาคเต อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสฯ ภิกฺขุ กปฺปิยสญฺญี อนุปสมฺปนฺนํ ปทโส ธมฺมํ วาเจติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส – ทุติเยน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน อิมา จตสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ

ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ…เป.… สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ – สิยา สีลวิปตฺติํ, สิยา อาจารวิปตฺติํฯ