[56] กตโม ตสฺมิํ สมเย ปคฺคาโห โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมิํ สมเย ปคฺคาโห โหติฯ

[57] กตโม ตสฺมิํ สมเย อวิกฺเขโป โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมิํ สมเย อวิกฺเขโป โหติฯ

เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลาฯ

ปทภาชนียํฯ

ปฐมภาณวาโรฯ

โกฏฺฐาสวาโร

[58] ตสฺมิํ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ, ทฺวายตนานิ โหนฺติ, ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ, ตโย อาหารา โหนฺติ, อฏฺฐินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ปญฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ, ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, สตฺต พลานิ โหนฺติ, ตโย เหตู โหนฺติ, เอโก ผสฺโส โหติ, เอกา เวทนา โหติ, เอกา สญฺญา โหติ, เอกา เจตนา โหติ, เอกํ จิตฺตํ โหติ, เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สญฺญากฺขนฺโธ โหติ, เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, เอโก วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติ, เอกํ มนายตนํ โหติ, เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ, เอกา มโนวิญฺญาณธาตุ โหติ, เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ, เอกา ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลาฯ

[59] กตเม ตสฺมิํ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ

[60] กตโม ตสฺมิํ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมิํ สมเย เวทนากฺขนฺโธ โหติฯ

[61] กตโม ตสฺมิํ สมเย สญฺญากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สญฺญา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย สญฺญากฺขนฺโธ โหติฯ

[62] กตโม ตสฺมิํ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปญฺญาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺฐิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมญฺญตา จิตฺตกมฺมญฺญตา กายปาคุญฺญตา จิตฺตปาคุญฺญตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชญฺญํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา ฐเปตฺวา [ถเปตฺวา (ก.)] เวทนากฺขนฺธํ ฐเปตฺวา สญฺญากฺขนฺธํ ฐเปตฺวา วิญฺญาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย สงฺขารกฺขนฺโธ โหติฯ

[63] กตโม ตสฺมิํ สมเย วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติ ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ ตสฺมิํ สมเย วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติฯ

อิเม ตสฺมิํ สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺติฯ

[64] กตมานิ ตสฺมิํ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ ธมฺมายตนํฯ

[65] กตมํ ตสฺมิํ สมเย มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย มนายตนํ โหติฯ

[66] กตมํ ตสฺมิํ สมเย ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย ธมฺมายตนํ โหติฯ

อิมานิ ตสฺมิํ สมเย ทฺวายตนานิ โหนฺติฯ

[67] กตมา ตสฺมิํ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิญฺญาณธาตุ, ธมฺมธาตุฯ

[68] กตมา ตสฺมิํ สมเย มโนวิญฺญาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ ตสฺมิํ สมเย มโนวิญฺญาณธาตุ โหติฯ

[69] กตมา ตสฺมิํ สมเย ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมิํ สมเย ธมฺมธาตุ โหติฯ

อิมา ตสฺมิํ สมเย ทฺเว ธาตุโย โหนฺติฯ

[70] กตเม ตสฺมิํ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสญฺเจตนาหาโร , วิญฺญาณาหาโรฯ

[71] กตโม ตสฺมิํ สมเย ผสฺสาหาโร โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย ผสฺสาหาโร โหติฯ

[72] กตโม ตสฺมิํ สมเย มโนสญฺเจตนาหาโร โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย มโนสญฺเจตนาหาโร โหติฯ

[73] กตโม ตสฺมิํ สมเย วิญฺญาณาหาโร โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ ตสฺมิํ สมเย วิญฺญาณาหาโร โหติฯ

อิเม ตสฺมิํ สมเย ตโย อาหารา โหนฺติฯ

[74] กตมานิ ตสฺมิํ สมเย อฏฺฐินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํฯ

[75] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สทฺธินฺทฺริยํ โหติฯ

[76] กตมํ ตสฺมิํ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมิํ สมเย วีริยินฺทฺริยํ โหติฯ

[77] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สตินฺทฺริยํ โหติฯ

[78] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สมาธินฺทฺริยํ โหติฯ

[79] กตมํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺญินฺทฺริยํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺญํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺญํ ปโตโท ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ปญฺญาสตฺถํ ปญฺญาปาสาโท ปญฺญาอาโลโก ปญฺญาโอภาโส ปญฺญาปชฺโชโต ปญฺญารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺญินฺทฺริยํ โหติฯ

[80] กตมํ ตสฺมิํ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย มนินฺทฺริยํ โหติฯ

[81] กตมํ ตสฺมิํ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมิํ สมเย โสมนสฺสินฺทฺริยํ โหติฯ

[82] กตมํ ตสฺมิํ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ? โย เตสํ อรูปีนํ ธมฺมานํ อายุ ฐิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย ชีวิตินฺทฺริยํ โหติ ฯ

อิมานิ ตสฺมิํ สมเย อฏฺฐินฺทฺริยานิ โหนฺติฯ

[83] กตมํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตาฯ

[84] กตโม ตสฺมิํ สมเย วิตกฺโก โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมิํ สมเย วิตกฺโก โหติฯ

[85] กตโม ตสฺมิํ สมเย วิจาโร โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย จาโร วิจาโร อนุวิจาโร อุปวิจาโร จิตฺตสฺส อนุสนฺธานตา อนุเปกฺขนตา – อยํ ตสฺมิํ สมเย วิจาโร โหติฯ

[86] กตมา ตสฺมิํ สมเย ปีติ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย ปีติ ปาโมชฺชํ อาโมทนา ปโมทนา หาโส ปหาโส วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ ตสฺมิํ สมเย ปีติ โหติฯ

[87] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สุขํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สุขํ โหติฯ

[88] กตมา ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺเสกคฺคตา โหติฯ

อิทํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺจงฺคิกํ ฌานํ โหติฯ

[89] กตโม ตสฺมิํ สมเย ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิฯ

[90] กตมา ตสฺมิํ สมเย สมฺมาทิฏฺฐิ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺญํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺญํ ปโตโท ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ปญฺญาสตฺถํ ปญฺญาปาสาโท ปญฺญาอาโลโก ปญฺญาโอภาโส ปญฺญาปชฺโชโต ปญฺญารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ ตสฺมิํ สมเย สมฺมาทิฏฺฐิ โหติฯ

[91] กตโม ตสฺมิํ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป อปฺปนา พฺยปฺปนา เจตโส อภินิโรปนา สมฺมาสงฺกปฺโป – อยํ ตสฺมิํ สมเย สมฺมาสงฺกปฺโป โหติฯ

[92] กตโม ตสฺมิํ สมเย สมฺมาวายาโม โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อยํ ตสฺมิํ สมเย สมฺมาวายาโม โหติฯ

[93] กตมา ตสฺมิํ สมเย สมฺมาสติ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อยํ ตสฺมิํ สมเย สมฺมาสติ โหติฯ

[94] กตโม ตสฺมิํ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมิํ สมเย สมฺมาสมาธิ โหติฯ

อยํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหติฯ

[95] กตมานิ ตสฺมิํ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปญฺญาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํฯ

[96] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สทฺธาพลํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สทฺธาพลํ โหติฯ

[97] กตมํ ตสฺมิํ สมเย วีริยพลํ โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย เจตสิโก วีริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วีริยํ วีริยินฺทฺริยํ วีริยพลํ สมฺมาวายาโม – อิทํ ตสฺมิํ สมเย วีริยพลํ โหติฯ

[98] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สติพลํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสฺสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สติพลํ โหติฯ

[99] กตมํ ตสฺมิํ สมเย สมาธิพลํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย สมาธิพลํ โหติฯ

[100] กตมํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺญาพลํ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺญํ เวภพฺยา จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺญํ ปโตโท ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ปญฺญาสตฺถํ ปญฺญาปาสาโท ปญฺญาอาโลโก ปญฺญาโอภาโส ปญฺญาปชฺโชโต ปญฺญารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย ปญฺญาพลํ โหติฯ

[101] กตมํ ตสฺมิํ สมเย หิริพลํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย หิรียติ หิริยิตพฺเพน หิรียติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมิํ สมเย หิริพลํ โหติฯ

[102] กตมํ ตสฺมิํ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อิทํ ตสฺมิํ สมเย โอตฺตปฺปพลํ โหติฯ

อิมานิ ตสฺมิํ สมเย สตฺต พลานิ โหนฺติฯ

[103] กตเม ตสฺมิํ สมเย ตโย เหตู โหนฺติ? อโลโภ, อโทโส, อโมโหฯ

[104] กตโม ตสฺมิํ สมเย อโลโภ โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย อโลโภ อลุพฺภนา อลุพฺภิตตฺตํ อสาราโค อสารชฺชนา อสารชฺชิตตฺตํ อนภิชฺฌา อโลโภ กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย อโลโภ โหติฯ

[105] กตโม ตสฺมิํ สมเย อโทโส โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย อโทโส อทุสฺสนา อทุสฺสิตตฺตํ อพฺยาปาโท อพฺยาปชฺโช อโทโส กุสลมูลํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย อโทโส โหติฯ

[106] กตโม ตสฺมิํ สมเย อโมโห โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ ตสฺมิํ สมเย อโมโห โหติฯ

อิเม ตสฺมิํ สมเย ตโย เหตู โหนฺติฯ

[107] กตโม ตสฺมิํ สมเย เอโก ผสฺโส โหติ? โย ตสฺมิํ สมเย ผสฺโส ผุสนา สํผุสนา สํผุสิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอโก ผสฺโส โหติฯ

[108] กตมา ตสฺมิํ สมเย เอกา เวทนา โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอกา เวทนา โหติฯ

[109] กตมา ตสฺมิํ สมเย เอกา สญฺญา โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สญฺญา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอกา สญฺญา โหติฯ

[110] กตมา ตสฺมิํ สมเย เอกา เจตนา โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา เจตยิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอกา เจตนา โหติฯ

[111] กตมํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ จิตฺตํ โหติฯ

[112] กตโม ตสฺมิํ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอโก เวทนากฺขนฺโธ โหติฯ

[113] กตโม ตสฺมิํ สมเย เอโก สญฺญากฺขนฺโธ โหติ? ยา ตสฺมิํ สมเย สญฺญา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอโก สญฺญากฺขนฺโธ โหติฯ

[114] กตโม ตสฺมิํ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ? ผสฺโส เจตนา วิตกฺโก วิจาโร ปีติ จิตฺตสฺเสกคฺคตา สทฺธินฺทฺริยํ วีริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ สทฺธาพลํ วีริยพลํ สติพลํ สมาธิพลํ ปญฺญาพลํ หิริพลํ โอตฺตปฺปพลํ อโลโภ อโทโส อโมโห อนภิชฺฌา อพฺยาปาโท สมฺมาทิฏฺฐิ หิรี โอตฺตปฺปํ กายปสฺสทฺธิ จิตฺตปสฺสทฺธิ กายลหุตา จิตฺตลหุตา กายมุทุตา จิตฺตมุทุตา กายกมฺมญฺญตา จิตฺตกมฺมญฺญตา กายปาคุญฺญตา จิตฺตปาคุญฺญตา กายุชุกตา จิตฺตุชุกตา สติ สมฺปชญฺญํ สมโถ วิปสฺสนา ปคฺคาโห อวิกฺเขโป; เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา ฐเปตฺวา เวทนากฺขนฺธํ ฐเปตฺวา สญฺญากฺขนฺธํ ฐเปตฺวา วิญฺญาณกฺขนฺธํ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอโก สงฺขารกฺขนฺโธ โหติฯ

[115] กตโม ตสฺมิํ สมเย เอโก วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอโก วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติฯ

[116] กตมํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ มนายตนํ โหติฯ

[117] กตมํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ มนินฺทฺริยํ โหติฯ

[118] กตมา ตสฺมิํ สมเย เอกา มโนวิญฺญาณธาตุ โหติ? ยํ ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอกา มโนวิญฺญาณธาตุ โหติฯ

[119] กตมํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ , สงฺขารกฺขนฺโธ – อิทํ ตสฺมิํ สมเย เอกํ ธมฺมายตนํ โหติฯ

[120] กตมา ตสฺมิํ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ – อยํ ตสฺมิํ สมเย เอกา ธมฺมธาตุ โหติฯ

เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลาฯ

โกฏฺฐาสวาโรฯ

สุญฺญตวาโร

[121] ตสฺมิํ โข ปน สมเย ธมฺมา โหนฺติ, ขนฺธา โหนฺติ, อายตนานิ โหนฺติ, ธาตุโย โหนฺติ, อาหารา โหนฺติ, อินฺทฺริยานิ โหนฺติ, ฌานํ โหติ, มคฺโค โหติ, พลานิ โหนฺติ, เหตู โหนฺติ, ผสฺโส โหติ, เวทนา โหติ, สญฺญา โหติ, เจตนา โหติ, จิตฺตํ โหติ, เวทนากฺขนฺโธ โหติ, สญฺญากฺขนฺโธ โหติ, สงฺขารกฺขนฺโธ โหติ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติ, มนายตนํ โหติ, มนินฺทฺริยํ โหติ, มโนวิญฺญาณธาตุ โหติ, ธมฺมายตนํ โหติ, ธมฺมธาตุ โหติ; เย วา ปน ตสฺมิํ สมเย อญฺเญปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา – อิเม ธมฺมา กุสลาฯ

[122] กตเม ตสฺมิํ สมเย ธมฺมา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมิํ สมเย ธมฺมา โหนฺติฯ

[123] กตเม ตสฺมิํ สมเย ขนฺธา โหนฺติ? เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ , สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ตสฺมิํ สมเย ขนฺธา โหนฺติฯ

[124] กตมานิ ตสฺมิํ สมเย อายตนานิ โหนฺติ? มนายตนํ, ธมฺมายตนํ – อิมานิ ตสฺมิํ สมเย อายตนานิ โหนฺติฯ

[125] กตมา ตสฺมิํ สมเย ธาตุโย โหนฺติ? มโนวิญฺญาณธาตุ, ธมฺมธาตุ – อิมา ตสฺมิํ สมเย ธาตุโย โหนฺติฯ

[126] กตเม ตสฺมิํ สมเย อาหารา โหนฺติ? ผสฺสาหาโร, มโนสญฺเจตนาหาโร, วิญฺญาณาหาโร – อิเม ตสฺมิํ สมเย อาหารา โหนฺติฯ

[127] กตมานิ ตสฺมิํ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ, มนินฺทฺริยํ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ, ชีวิตินฺทฺริยํ – อิมานิ ตสฺมิํ สมเย อินฺทฺริยานิ โหนฺติฯ

[128] กตมํ ตสฺมิํ สมเย ฌานํ โหติ? วิตกฺโก, วิจาโร, ปีติ, สุขํ, จิตฺตสฺเสกคฺคตา – อิทํ ตสฺมิํ สมเย ฌานํ โหติฯ

[129] กตโม ตสฺมิํ สมเย มคฺโค โหติ? สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ – อยํ ตสฺมิํ สมเย มคฺโค โหติฯ