[1154] กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา คนฺถนิยาฯ

[1155] กตเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา คนฺถวิปฺปยุตฺตา อคนฺถนิยาฯ

โอฆโคจฺฉกํ

[1156] กตเม ธมฺมา โอฆา? จตฺตาโร โอฆา…เป.… อิเม ธมฺมา โอฆวิปฺปยุตฺตา โอฆนิยาฯ

โยคโคจฺฉกํ

[1157] กตเม ธมฺมา โยคา? จตฺตาโร โยคา…เป.… อิเม ธมฺมา โยควิปฺปยุตฺตา โยคนิยาฯ

นีวรณโคจฺฉกํ

[1158] กตเม ธมฺมา นีวรณา? ฉ นีวรณา [นีวรณานิ (สฺยา.)] – กามจฺฉนฺทนีวรณํ, พฺยาปาทนีวรณํ, ถินมิทฺธนีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ, อวิชฺชานีวรณํฯ

[1159] ตตฺถ กตมํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสิเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ – อิทํ วุจฺจติ กามจฺฉนฺทนีวรณํฯ

[1160] ตตฺถ กตมํ พฺยาปาทนีวรณํ? อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายติ, อนตฺถํ เม จรตีติ อาฆาโต ชายติ; อนตฺถํ เม จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ; ปิยสฺส เม มนาปสฺส อนตฺถํ อจริ…เป.… อนตฺถํ จรติ…เป.… อนตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อปฺปิยสฺส เม อมนาปสฺส อตฺถํ อจริ…เป.… อตฺถํ จรติ…เป.… อตฺถํ จริสฺสตีติ อาฆาโต ชายติ, อฏฺฐาเน วา ปน อาฆาโต ชายติฯ โย เอวรูโป จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิฆํ ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ พฺยาปาทนีวรณํฯ

[1161] ตตฺถ กตมํ ถินมิทฺธนีวรณํ? อตฺถิ ถินํ, อตฺถิ มิทฺธํฯ

[1162] ตตฺถ กตมํ ถินํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา โอลียนา สลฺลียนา ลีนํ ลียนา ลียิตตฺตํ ถินํ ถิยนา ถิยิตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ ถินํฯ

[1163] ตตฺถ กตมํ มิทฺธํ? ยา กายสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา โอนาโห ปริโยนาโห อนฺโตสโมโรโธ มิทฺธํ โสปฺปํ ปจลายิกา โสปฺปํ สุปนา สุปิตตฺตํ – อิทํ วุจฺจติ มิทฺธํฯ อิติ อิทญฺจ ถินํ, อิทญฺจ มิทฺธํ – อิทํ วุจฺจติ ถินมิทฺธนีวรณํฯ

[1164] ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ? อตฺถิ อุทฺธจฺจํ, อตฺถิ กุกฺกุจฺจํฯ

[1165] ตตฺถ กตมํ อุทฺธจฺจํ? ยํ จิตฺตสฺส อุทฺธจฺจํ อวูปสโม เจตโส วิกฺเขโป ภนฺตตฺตํ จิตฺตสฺส – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจํฯ

[1166] ตตฺถ กตมํ กุกฺกุจฺจํ? อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตา, กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญิตา, อวชฺเช วชฺชสญฺญิตา, วชฺเช อวชฺชสญฺญิตาฯ ยํ เอวรูปํ กุกฺกุจฺจํ กุกฺกุจฺจายนา กุกฺกุจฺจายิตตฺตํ เจตโส วิปฺปฏิสาโร มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ กุกฺกุจฺจํฯ อิติ อิทญฺจ อุทฺธจฺจํ, อิทญฺจ กุกฺกุจฺจํ – อิทํ วุจฺจติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํฯ

[1167] ตตฺถ กตมํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ? สตฺถริ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ธมฺเม กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สงฺเฆ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, สิกฺขาย กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต กงฺขติ วิจิกิจฺฉติ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขติ วิจิกิจฺฉติฯ ยา เอวรูปา กงฺขา กงฺขายนา กงฺขายิตตฺตํ วิมติ วิจิกิจฺฉา ทฺเวฬฺหกํ ทฺเวธาปโถ สํสโย อเนกํสคฺคาโห อาสปฺปนา ปริสปฺปนา อปริโยคาหนา ถมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข – อิทํ วุจฺจติ วิจิกิจฺฉานีวรณํฯ

[1168] ตตฺถ กตมํ อวิชฺชานีวรณํ? ทุกฺเข อญฺญาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ อญฺญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญฺญาณํ, ปุพฺพนฺเต อญฺญาณํ, อปรนฺเต อญฺญาณํ, ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อญฺญาณํ, อิทปฺปจฺจยตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อญฺญาณํः ยํ เอวรูปํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโพโธ อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ อสํคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขณา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชญฺญํ โมโห ปโมโห สมฺโมโห อวิชฺชา อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ – อิทํ วุจฺจติ อวิชฺชานีวรณํฯ

อิเม ธมฺมา นีวรณาฯ

[1169] กตเม ธมฺมา โน นีวรณา? เต ธมฺเม ฐเปตฺวา อวเสสา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา, อปริยาปนฺนา; เวทนากฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ; สพฺพญฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา โน นีวรณาฯ

[1170] กตเม ธมฺมา นีวรณิยา? สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยาฯ

[1171] กตเม ธมฺมา อนีวรณิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา อนีวรณิยาฯ

[1172] กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตาฯ

[1173] กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา เวทนากฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ; สพฺพญฺจ รูปํ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตาฯ

[1174] กตเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณิยา จ? ตาเนว นีวรณานิ นีวรณา เจว นีวรณิยา จฯ

[1175] กตเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา นีวรณิยา, เต ธมฺเม ฐเปตฺวา อวเสสา สาสวา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณิยา เจว โน จ นีวรณาฯ

[1176] กตเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ กามจฺฉนฺทนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, พฺยาปาทนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ พฺยาปาทนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, ถินมิทฺธนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ ถินมิทฺธนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ กุกฺกุจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, กามจฺฉนฺทนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ กามจฺฉนฺทนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, พฺยาปาทนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ พฺยาปาทนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, ถินมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ ถินมิทฺธนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, กุกฺกุจฺจนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ กุกฺกุจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อวิชฺชานีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ, อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรเณน นีวรณญฺเจว นีวรณสมฺปยุตฺตญฺจ – อิเม ธมฺมา นีวรณา เจว นีวรณสมฺปยุตฺตา จฯ

[1177] กตเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา สมฺปยุตฺตา, เต ธมฺเม ฐเปตฺวา เวทนากฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณสมฺปยุตฺตา เจว โน จ นีวรณาฯ

[1178] กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยา? เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา สาสวา กุสลาพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา, รูปาวจรา, อรูปาวจรา; รูปกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณกฺขนฺโธ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา นีวรณิยาฯ

[1179] กตเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยา? อปริยาปนฺนา มคฺคา จ, มคฺคผลานิ จ, อสงฺขตา จ ธาตุ – อิเม ธมฺมา นีวรณวิปฺปยุตฺตา อนีวรณิยาฯ

ปรามาสโคจฺฉกํ

[1180] กตเม ธมฺมา ปรามาสา? ทิฏฺฐิปรามาโสฯ

[1181] ตตฺถ กตโม ทิฏฺฐิปรามาโส? สสฺสโต โลโกติ วา, อสสฺสโต โลโกติ วา, อนฺตวา โลโกติ วา, อนนฺตวา โลโกติ วา, ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วา, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ วาः ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ ทิฏฺฐิคหนํ ทิฏฺฐิกนฺตาโร ทิฏฺฐิวิสูกายิกํ ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺฐิสํโยชนํ คาโห ปติฏฺฐาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริยาสคฺคาโห – อยํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิปรามาโสฯ สพฺพาปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิปรามาโสฯ

อิเม ธมฺมา ปรามาสาฯ