6. สุตฺตตฺถสมุจฺจยภูมิ

[60] พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สาสนํ ติวิเธน สงฺคหํ คจฺฉติ, ขนฺเธสุ ธาตูสุ อายตเนสุ จฯ ตตฺถ ปญฺจกฺขนฺธา รูปกฺขนฺโธ ยาว วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ ทส รูปอายตนานิ จกฺขุ รูปา จ ยาว กาโย โผฏฺฐพฺพา จ, อยํ รูปกฺขนฺโธฯ ตตฺถ ฉ เวทนากายา เวทนากฺขนฺโธ จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา ยาว มโนสมฺผสฺสชา เวทนา, อยํ เวทนากฺขนฺโธฯ ตตฺถ ฉ สญฺญากายา สญฺญากฺขนฺโธ, รูปสญฺญา ยาว ธมฺมสญฺญา อิเม ฉ สญฺญากายา, อยํ สญฺญากฺขนฺโธฯ ตตฺถ ฉ เจตนากายา สงฺขารกฺขนฺโธ, รูปสญฺเจตนา ยาว ธมฺมสญฺเจตนา อิเม ฉ เจตนากายา, อยํ สงฺขารกฺขนฺโธฯ ตตฺถ ฉ วิญฺญาณกายา วิญฺญาณกฺขนฺโธ, จกฺขุวิญฺญาณํ ยาว มโนวิญฺญาณํ อิเม ฉ วิญฺญาณกายา, อยํ วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ อิเม ปญฺจกฺขนฺธาฯ

เตสํ กา ปริญฺญา? อนิจฺจํ ทุกฺขํ สญฺญา อนตฺตาติ เอสา เอเตสํ ปริญฺญาฯ ตตฺถ กตโม ขนฺธตฺโถ? สมูหตฺโถ ขนฺธตฺโถ, ปุญฺชตฺโถ ขนฺธตฺโถ, ราสตฺโถ ขนฺธตฺโถฯ ตํ ยถา ทพฺพกฺขนฺโธ วนกฺขนฺโธ ทารุกฺขนฺโธ อคฺคิกฺขนฺโธ อุทกกฺขนฺโธ วายุกฺขนฺโธ อิติ เอวํ ขนฺเธสุ สพฺพสงฺคโหว เอวํ ขนฺธตฺโถฯ

ตตฺถ อฏฺฐารส ธาตุโย จกฺขุธาตุ รูปธาตุ จกฺขุวิญฺญาณธาตุ…เป.… มโนธาตุ ธมฺมธาตุ มโนวิญฺญาณธาตุฯ เอตาโย อฏฺฐารส ธาตุโยฯ ตาสํ ปริญฺญา อนิจฺจํ ทุกฺขํ สญฺญา อนตฺตาติ เอสา เอตาสํ ปริญฺญาฯ ตตฺถ โก ธาตุอตฺโถ? วุจฺจเต อวยวตฺโถ ธาตุอตฺโถฯ อวยโวติ จกฺขุ โน ปสาโท จกฺขุธาตุฯ เอวํ ปญฺจสุ ธาตูสุ ปุน ราคววจฺเฉทตฺโถ ธาตุอตฺโถฯ ววจฺฉินฺนา หิ จกฺขุธาตุฯ เอวํ ปญฺจสุ ปุนราห เอกนฺติปกตฺยตฺเถน ธาตุอตฺโถติ วุจฺจเตฯ ตํ ยถา, ปกติยา อยํ ปุริโส ปิตฺติโก เสมฺหิโก วาติโก สนฺนิปาติโกติ เอวํ ปกติจกฺขุธาตุ ทสนฺนํ ปิยา จ สพฺเพสุ อินฺทฺริเยสุ…เป.… วิสภาคตฺโถ ธาตุอตฺโถฯ

ตตฺถ ทฺวาทสายตนานิ กตมานิ? ฉ อชฺฌตฺติกานิ ฉ พาหิรานิฯ จกฺขายตนํ ยาว มนายตนนฺติ อชฺฌตฺติกํ, รูปายตนํ ยาว ธมฺมายตนนฺติ พาหิรํฯ เอตานิ ทฺวาทส อายตนานิฯ เอเตสํ กา ปริญฺญา? อนิจฺจํ ทุกฺขํ สญฺญา อนตฺตาติ, เอสา เอเตสํ ปริญฺญาฯ