ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

เปฏโกปเทสปาฬิ

1. อริยสจฺจปฺปกาสนปฐมภูมิ

นโม สมฺมาสมฺพุทฺธานํ ปรมตฺถทสฺสีนํ

สีลาทิคุณปารมิปฺปตฺตานํฯ

[1] ทุเว เหตู ทุเว ปจฺจยา สาวกสฺส สมฺมาทิฏฺฐิยา อุปฺปาทาย – ปรโต จ โฆโส สจฺจานุสนฺธิ, อชฺฌตฺตญฺจ โยนิโส มนสิกาโรฯ ตตฺถ กตโม ปรโต โฆโส? ยา ปรโต เทสนา โอวาโท อนุสาสนี สจฺจกถา สจฺจานุโลโมฯ จตฺตาริ สจฺจานิ – ทุกฺขํ สมุทโย นิโรโธ มคฺโคฯ อิเมสํ จตุนฺนํ สจฺจานํ ยา เทสนา สนฺทสฺสนา วิวรณา วิภชนา อุตฺตานีกิริยา [อุตฺตานิกิริยา (ก.)] ปกาสนา – อยํ วุจฺจติ สจฺจานุโลโม โฆโสติฯ

[2] ตตฺถ กตโม อชฺฌตฺตํ โยนิโส มนสิกาโร?

อชฺฌตฺตํ โยนิโส มนสิกาโร นาม โย ยถาเทสิเต ธมฺเม พหิทฺธา อารมฺมณํ อนภินีหริตฺวา โยนิโส มนสิกาโร – อยํ วุจฺจติ โยนิโส มนสิกาโรฯ

ตํอากาโร โยนิโส ทฺวาโร วิธิ อุปาโยฯ ยถา ปุริโส สุกฺเข กฏฺเฐ วิคตสฺเนเห สุกฺขาย อุตฺตรารณิยา ถเล อภิมนฺถมานํ ภพฺโพ โชติสฺส อธิคมาย ฯ ตํ กิสฺส เหตุฯ โยนิโส อคฺคิสฺส อธิคมายฯ เอวเมวสฺส ยมิทํ ทุกฺขสมุทยนิโรธมคฺคานํ อวิปรีตธมฺมเทสนํ มนสิกโรติ – อยํ วุจฺจติ โยนิโส มนสิกาโรฯ

ยถา ติสฺโส อุปมา ปุพฺเพ อสฺสุตา จ อสฺสุตปุพฺพา จ ปฏิภนฺติฯ โย หิ โกจิ กาเมสุ อวีตราโคติ…เป.… ทุเว อุปมา อโยนิโส กาตพฺพา ปจฺฉิเมสุ วุตฺตํฯ ตตฺถ โย จ ปรโต โฆโส โย จ อชฺฌตฺตํ โยนิโส มนสิกาโร – อิเม ทฺเว ปจฺจยาฯ ปรโต โฆเสน ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา – อยํ วุจฺจติ สุตมยี ปญฺญาฯ ยา อชฺฌตฺตํ โยนิโส มนสิกาเรน อุปฺปชฺชติ ปญฺญา – อยํ วุจฺจติ จินฺตามยี ปญฺญาติฯ อิมา ทฺเว ปญฺญา เวทิตพฺพาฯ ปุริมกา จ ทฺเว ปจฺจยาฯ อิเม ทฺเว เหตู ทฺเว ปจฺจยา สาวกสฺส สมฺมาทิฏฺฐิยา อุปฺปาทายฯ

[3] ตตฺถ ปรโต โฆสสฺส สจฺจานุสนฺธิสฺส เทสิตสฺส อตฺถํ อวิชานนฺโต อตฺถปฺปฏิสํเวที ภวิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ น จ อตฺถปฺปฏิสํเวที โยนิโส มนสิกริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ปรโต โฆสสฺส สจฺจานุสนฺธิสฺส เทสิตสฺส อตฺถํ วิชานนฺโต อตฺถปฺปฏิสํเวที ภวิสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ อตฺถปฺปฏิสํเวที จ โยนิโส มนสิกริสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติฯ เอส เหตุ เอตํ อารมฺมณํ เอโส อุปาโย สาวกสฺส นิยฺยานสฺส, นตฺถญฺโญฯ โสยํ น จ สุตฺตสฺส อตฺถวิชานนาย สห ยุตฺโต นาปิ โฆสานุโยเคน ปรโต โฆสสฺส อตฺถํ อวิชานนฺเตน สกฺกา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อลมริยญาณทสฺสนํ อธิคนฺตุํ, ตสฺมา นิพฺพายิตุกาเมน สุตมเยน อตฺถา ปริเยสิตพฺพาฯ ตตฺถ ปริเยสนาย อยํ อนุปุพฺพี ภวติ โสฬส หารา, ปญฺจ นยา, อฏฺฐารส มูลปทานิฯ

ตตฺถายํ อุทฺทานคาถา

โสฬสหารา เนตฺตี, ปญฺจนยา สาสนสฺส ปริเยฏฺฐิ;

อฏฺฐารสมูลปทา, กจฺจายนโคตฺตนิทฺทิฏฺฐาฯ

[4] ตตฺถ กตเม โสฬสหารา?

เทสนา วิจโย ยุตฺติ ปทฏฺฐานํ ลกฺขณํ จตุพฺยูโห อาวฏฺโฏ วิภตฺติ ปริวตฺตโน เววจโน ปญฺญตฺติ โอตรโณ โสธโน อธิฏฺฐาโน ปริกฺขาโร สมาโรปโน – อิเม โสฬส หาราฯ