1. กายปิยายนปญฺโห

[1] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ปิโย ปพฺพชิตานํ กาโย’’ติ? ‘‘น โข, มหาราช, ปิโย ปพฺพชิตานํ กาโย’’ติฯ ‘‘อถ กิสฺส นุ โข, ภนฺเต, เกลายถ มมายถา’’ติ? ‘‘กิํ ปน เต, มหาราช, กทาจิ กรหจิ สงฺคามคตสฺส กณฺฑปฺปหาโร โหตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, โหตี’’ติฯ ‘‘กิํนุ โข , มหาราช, โส วโณ อาเลเปน จ อาลิมฺปียติ เตเลน จ มกฺขียติ สุขุเมน จ โจฬปฏฺเฏน ปลิเวฐียตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อาเลเปน จ อาลิมฺปียติ เตเลน จ มกฺขียติ สุขุเมน จ โจฬปฏฺเฏน ปลิเวฐียตี’’ติฯ ‘‘กิํนุ โข, มหาราช, ปิโย เต วโณ, เตน อาเลเปน จ อาลิมฺปียติ เตเลน จ มกฺขียติ สุขุเมน จ โจฬปฏฺเฏน ปลิเวฐียตี’’ติ? ‘‘น เม, ภนฺเต, ปิโย วโณ, อปิ จ มํสสฺส รุหนตฺถาย อาเลเปน จ อาลิมฺปียติ เตเลน จ มกฺขียติ สุขุเมน จ โจฬปฏฺเฏน ปลิเวฐียตี’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, อปฺปิโย ปพฺพชิตานํ กาโย, อถ จ ปพฺพชิตา อนชฺโฌสิตา กายํ ปริหรนฺติ พฺรหฺมจริยานุคฺคหายฯ อปิ จ โข, มหาราช, วณูปโม กาโย วุตฺโต ภควตา, เตน ปพฺพชิตา วณมิว กายํ ปริหรนฺติ อนชฺโฌสิตาฯ ภาสิตมฺเปตํ มหาราช ภควตา –

‘‘‘อลฺลจมฺมปฏิจฺฉนฺโน, นวทฺวาโร มหาวโณ;

สมนฺตโต ปคฺฆรติ, อสุจิปูติคนฺธิโย’’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

กายปิยายนปญฺโห ปฐโมฯ

2. สพฺพญฺญูภาวปญฺโห

[2] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, พุทฺโธ สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ภควา สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี’’ติฯ ‘‘อถ กิสฺส นุ โข, ภนฺเต นาคเสน, สาวกานํ อนุปุพฺเพน สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสี’’ติ? ‘‘อตฺถิ ปน เต มหาราช, โกจิ เวชฺโช, โย อิมิสฺสํ ปถวิยํ สพฺพเภสชฺชานิ ชานาตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺถี’’ติฯ ‘‘กิํนุ โข, มหาราช, โส เวชฺโช คิลานกํ สมฺปตฺเต กาเล เภสชฺชํ ปาเยติ, อุทาหุ อสมฺปตฺเต กาเล’’ติ? ‘‘สมฺปตฺเต กาเล, ภนฺเต, คิลานกํ เภสชฺชํ ปาเยติ, โน อสมฺปตฺเต กาเล’’ติ? ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, ภควา สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี น อสมฺปตฺเต กาเล สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปติ, สมฺปตฺเต กาเล สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปติ ยาวชีวํ อนติกฺกมนีย’’นฺติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

สพฺพญฺญูภาวปญฺโห ทุติโยฯ

3. มหาปุริสลกฺขณปญฺโห

[3] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, พุทฺโธ ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อสีติยา จ อนุพฺยญฺชเนหิ ปริรญฺชิโต สุวณฺณวณฺโณ กญฺจนสนฺนิภตฺตโจ พฺยามปฺปโภ’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ภควา ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อสีติยา จ อนุพฺยญฺชเนหิ ปริรญฺชิโต สุวณฺณวณฺโณ กญฺจนสนฺนิภตฺตโจ พฺยามปฺปโภ’’ติฯ

‘‘กิํ ปนสฺส, ภนฺเต, มาตาปิตโรปิ ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคตา อสีติยา จ อนุพฺยญฺชเนหิ ปริรญฺชิตา สุวณฺณวณฺณา กญฺจนสนฺนิภตฺตจา พฺยามปฺปภา’’ติ? ‘‘โน จสฺส, มหาราช, มาตาปิตโร ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคตา อสีติยา จ อนุพฺยญฺชเนหิ ปริรญฺชิตา สุวณฺณวณฺณา กญฺจนสนฺนิภตฺตจา พฺยามปฺปภา’’ติฯ

‘‘เอวํ สนฺเต โข, ภนฺเต นาคเสน, น อุปฺปชฺชติ พุทฺโธ ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อสีติยา จ อนุพฺยญฺชเนหิ ปริรญฺชิโต สุวณฺณวณฺโณ กญฺจนสนฺนิภตฺตโจ พฺยามปฺปโภติ, อปิ จ มาตุสทิโส วา ปุตฺโต โหติ มาตุปกฺโข วา, ปิตุสทิโส วา ปุตฺโต โหติ ปิตุปกฺโข วา’’ติฯ เถโร อาห ‘‘อตฺถิ ปน, มหาราช, กิญฺจิ ปทุมํ สตปตฺต’’นฺติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, อตฺถี’’ติฯ ‘‘ตสฺส ปน กุหิํ สมฺภโว’’ติ? ‘‘กทฺทเม ชายติ อุทเก อาสียตี’’ติ ฯ ‘‘กิํนุ โข, มหาราช, ปทุมํ กทฺทเมน สทิสํ วณฺเณน วา คนฺเธน วา รเสน วา’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ