4. กมฺมนานากรณปญฺโห

[4] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, เกน การเณน มนุสฺสา น สพฺเพ สมกา, อญฺเญ อปฺปายุกา, อญฺเญ ทีฆายุกา, อญฺเญ พหฺวาพาธา อญฺเญ อปฺปาพาธา, อญฺเญ ทุพฺพณฺณา, อญฺเญ วณฺณวนฺโต, อญฺเญ อปฺเปสกฺขา, อญฺเญ มเหสกฺขา, อญฺเญ อปฺปโภคา, อญฺเญ มหาโภคา, อญฺเญ นีจกุลีนา, อญฺเญ มหากุลีนา, อญฺเญ ทุปฺปญฺญา, อญฺเญ ปญฺญวนฺโต’’ติ?

เถโร อาห ‘‘กิสฺส ปน, มหาราช, รุกฺขา น สพฺเพ สมกา, อญฺเญ อมฺพิลา, อญฺเญ ลวณา, อญฺเญ ติตฺตกา, อญฺเญ กฏุกา, อญฺเญ กสาวา, อญฺเญ มธุรา’’ติ? ‘‘มญฺญามิ, ภนฺเต, พีชานํ นานากรเณนา’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, กมฺมานํ นานากรเณน มนุสฺสา น สพฺเพ สมกา, อญฺเญ อปฺปายุกา, อญฺเญ ทีฆายุกา, อญฺเญ พหฺวาพาธา, อญฺเญ อปฺปาพาธา, อญฺเญ ทุพฺพณฺณา, อญฺเญ วณฺณวนฺโต, อญฺเญ อปฺเปสกฺขา, อญฺเญ มเหสกฺขา, อญฺเญ อปฺปโภคา, อญฺเญ มหาโภคา, อญฺเญ นีจกุลีนา, อญฺเญ มหากุลีนา, อญฺเญ ทุปฺปญฺญา, อญฺเญ ปญฺญวนฺโตฯ ภาสิตมฺเปตํ มหาราช ภควตา – ‘กมฺมสฺสกา, มาณว, สตฺตา กมฺมทายาทา กมฺมโยนี กมฺมพนฺธู กมฺมปฺปฏิสรณา, กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณีตตายา’’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

กมฺมนานากรณปญฺโห จตุตฺโถฯ

5. วายามกรณปญฺโห

[5] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ตุมฺเห ภณถ ‘กินฺติ อิมํ ทุกฺขํ นิรุชฺเฌยฺย, อญฺญญฺจ ทุกฺขํ นุปฺปชฺเชยฺยา’ติ ฯ เอตทตฺถา, มหาราช, อมฺหากํ ปพฺพชฺชา’’ติฯ ‘‘กิํ ปฏิกจฺเจว วายมิเตน, นนุ สมฺปตฺเต กาเล วายมิตพฺพ’’นฺติ? เถโร อาห ‘‘สมฺปตฺเต กาเล, มหาราช, วายาโม อกิจฺจกโร ภวติ, ปฏิกจฺเจว วายาโม กิจฺจกโร ภวตี’’ติฯ

‘‘โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, ยทา ตฺวํ ปิปาสิโต ภเวยฺยาสิ, ตทา ตฺวํ อุทปานํ ขณาเปยฺยาสิ, ตฬากํ ขณาเปยฺยาสิ ‘ปานียํ ปิวิสฺสามี’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ