1. ปนฺถมกฺกฏกงฺคปญฺโห

[1] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘ปนฺถมกฺกฏกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ? ‘‘ยถา, มหาราช, ปนฺถมกฺกฏโก ปนฺเถ มกฺกฏชาลวิตานํ กตฺวา ยทิ ตตฺถ ชาลเก ลคฺคติ กิมิ วา มกฺขิกา วา ปฏงฺโค วา, ตํ คเหตฺวา ภกฺขยติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ฉสุ ทฺวาเรสุ สติปฏฺฐานชาลวิตานํ กตฺวา ยทิ ตตฺถ กิเลสมกฺขิกา พชฺฌนฺติ, ตตฺเถว ฆาเตตพฺพาฯ อิทํ, มหาราช, ปนฺถมกฺกฏกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, เถเรน อนุรุทฺเธน –

‘‘‘จิตฺตํ นิยเม ฉสุ ทฺวาเรสุ, สติปฏฺฐานวรุตฺตเม;

กิเลสา ตตฺถ ลคฺคา เจ, หนฺตพฺพา เต วิปสฺสินา’’’ติฯ

ปนฺถมกฺกฏกงฺคปญฺโห ปฐโมฯ

2. ถนสฺสิตทารกงฺคปญฺโห

[2] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘ถนสฺสิตทารกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ ? ‘‘ยถา, มหาราช, ถนสฺสิตทารโก สทตฺเถ ลคฺคติ, ขีรตฺถิโก โรทติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน สทตฺเถ ลคฺคิตพฺพํ, สพฺพตฺถ ธมฺมญาเณน ภวิตพฺพํ, อุทฺเทเส ปริปุจฺฉาย สมฺมปฺปโยเค ปวิเวเก ครุสํวาเส กลฺยาณมิตฺตเสวเนฯ อิทํ, มหาราช, ถนสฺสิตทารกสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน ทีฆนิกายวเร ปรินิพฺพานสุตฺตนฺเต –

‘‘‘อิงฺฆํ ตุมฺเห, อานนฺท, สารตฺเถ [สทตฺเถ (สี. ปี.)] ฆฏถ, สารตฺเถ อนุยุญฺชถ;

สารตฺเถ อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรถา’’’ติฯ

ถนสฺสิตทารกงฺคปญฺโห ทุติโยฯ

3. จิตฺตกธรกุมฺมงฺคปญฺโห

[3] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘จิตฺตกธรกุมฺมสฺส [จิตฺตกถลกุมฺมสฺส (สี. ปี.)] เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’นฺติ ยํ วเทสิ, กตมํ ตํ เอกํ องฺคํ คเหตพฺพ’’นฺติ? ‘‘ยถา, มหาราช, จิตฺตกธรกุมฺโม อุทกภยา อุทกํ ปริวชฺเชตฺวา วิจรติ, ตาย จ ปน อุทกํ ปริวชฺชนาย อายุนา น ปริหายติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ปมาเท ภยทสฺสาวินา ภวิตพฺพํ, อปฺปมาเท คุณวิเสสทสฺสาวินาฯ ตาย จ ปน ภยทสฺสาวิตาย น ปริหายติ สามญฺญา, นิพฺพานสฺส สนฺติเก อุเปติ [ฐเปติ (ก.)]ฯ อิทํ, มหาราช, จิตฺตกธรกุมฺมสฺส เอกํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน ธมฺมปเท –

‘‘‘อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ, ปมาเท ภยทสฺสิ วา;

อภพฺโพ ปริหานาย, นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก’’’ติฯ

จิตฺตกธรกุมฺมงฺคปญฺโห จตุตฺโถฯ

4. ปวนงฺคปญฺโห

[4] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ‘ปวนสฺส ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานี’ติ ยํ วเทสิ, กตมานิ ตานิ ปญฺจ องฺคานิ คเหตพฺพานี’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, ปวนํ นาม อสุจิชนํ ปฏิจฺฉาเทติ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ปเรสํ อปรทฺธํ ขลิตํ ปฏิจฺฉาเทตพฺพํ น วิวริตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, ปวนสฺส ปฐมํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, ปวนํ สุญฺญํ ปจุรชเนหิ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิชาเลหิ สพฺเพหิ จ กิเลเสหิ สุญฺเญน ภวิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, ปวนสฺส ทุติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ

‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, ปวนํ วิวิตฺตํ ชนสมฺพาธรหิตํ, เอวเมว โข, มหาราช, โยคินา โยคาวจเรน ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อนริเยหิ ปวิวิตฺเตน ภวิตพฺพํฯ อิทํ, มหาราช, ปวนสฺส ตติยํ องฺคํ คเหตพฺพํฯ