เมนู

ยถา, มหาราช, โกจิ ยตจารี สมาหิตจิตฺโต ฐิตธมฺโม อจลพุทฺธิ ปหีนโกตูหลสทฺทํ วนมชฺโฌคาหิตฺวา สุขุมํ อตฺถํ จินฺตยติ, น จ โส ตตฺถ มิทฺธํ โอกฺกมติ, โส ตตฺถ สมาหิโต เอกคฺคจิตฺโต สุขุมํ อตฺถํ ปฏิวิชฺฌติ, เอวเมว โข, มหาราช, ชาคโร น มิทฺธสมาปนฺโน , มชฺฌูปคโต กปินิทฺทาปเรโต สุปินํ ปสฺสติฯ ยถา, มหาราช, โกตูหลสทฺโท, เอวํ ชาครํ ทฏฺฐพฺพํ; ยถา วิวิตฺตํ วนํ, เอวํ กปินิทฺทาปเรโต ทฏฺฐพฺโพ ; ยถา โส โกตูหลสทฺทํ โอหาย มิทฺธํ วิวชฺเชตฺวา มชฺฌตฺตภูโต สุขุมํ อตฺถํ ปฏิวิชฺฌติ, เอวํ ชาคโร น มิทฺธสมาปนฺโน กปินิทฺทาปเรโต สุปินํ ปสฺสตี’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

สุปินปญฺโห ปญฺจโมฯ

6. อกาลมรณปญฺโห

[6] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, เย เต สตฺตา มรนฺติ, สพฺเพ เต กาเล เยว มรนฺติ, อุทาหุ อกาเลปิ มรนฺตี’’ติ? ‘‘อตฺถิ, มหาราช, กาเลปิ มรณํ, อตฺถิ อกาเลปิ มรณ’’นฺติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, เก กาเล มรนฺติ, เก อกาเล มรนฺตี’’ติ? ‘‘ทิฏฺฐปุพฺพา ปน, มหาราช, ตยา อมฺพรุกฺขา วา ชมฺพุรุกฺขา วา, อญฺญสฺมา วา ปน ผลรุกฺขา ผลานิ ปตนฺตานิ อามานิ จ ปกฺกานิ จา’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ยานิ ตานิ, มหาราช, ผลานิ รุกฺขโต ปตนฺติ, สพฺพานิ ตานิ กาเล เยว ปตนฺติ, อุทาหุ อกาเลปี’’ติ? ‘‘ยานิ ตานิ, ภนฺเต นาคเสน, ผลานิ ปริปกฺกานิ วิลีนานิ ปตนฺติ, สพฺพานิ ตานิ กาเล ปตนฺติฯ ยานิ ปน ตานิ อวเสสานิ ผลานิ เตสุ กานิจิ กิมิวิทฺธานิ ปตนฺติ, กานิจิ ลคุฬหตานิ [สกุณปหตา (สฺยา.), ลกุฏหตานิ (สี. ปี. ก.)] ปตนฺติ, กานิจิ วาตปฺปหตานิ ปตนฺติ, กานิจิ อนฺโตปูติกานิ หุตฺวา ปตนฺติ, สพฺพานิ ตานิ อกาเล ปตนฺตี’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, เย เต ชราเวคหตา มรนฺติ, เต เยว กาเล มรนฺติ, อวเสสา เกจิ กมฺมปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺติ, เกจิ คติปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺติ, เกจิ กิริยปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺตี’’ติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, เย เต กมฺมปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺติ, เยปิ เต คติปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺติ, เยปิ เต กิริยปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺติ, เยปิ เต ชราเวคปฺปฏิพาฬฺหา มรนฺติ, สพฺเพ เต กาเล เยว มรนฺติ, โยปิ มาตุกุจฺฉิคโต มรติ, โส ตสฺส กาโล, กาเล เยว โส มรติฯ โยปิ วิชาตฆเร มรติ, โส ตสฺส กาโล , โสปิ กาเล เยว มรติฯ

โยปิ มาสิโก มรติ…เป.… โยปิ วสฺสสติโก มรติ, โส ตสฺส กาโล, กาเล เยว โส มรติ, เตน หิ, ภนฺเต นาคเสน, อกาเล มรณํ นาม น โหติ, เย เกจิ มรนฺติ, สพฺเพ เต กาเล เยว มรนฺตี’’ติฯ

‘‘สตฺติเม , มหาราช, วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรนฺติฯ กตเม สตฺต? ชิฆจฺฉิโต, มหาราช, โภชนํ อลภมาโน อุปหตพฺภนฺตโร วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, ปิปาสิโต, มหาราช, ปานียํ อลภมาโน ปริสุกฺขหทโย วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, อหินา ทฏฺโฐ, มหาราช, วิสเวคาภิหโต ติกิจฺฉกํ อลภมาโน วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, วิสมาสิโต, มหาราช, ฑยฺหนฺเตสุ องฺคปจฺจงฺเคสุ อคทํ อลภมาโน วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, อคฺคิคโต, มหาราช, ฌายมาโน นิพฺพาปนํ อลภมาโน วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, อุทกคโต, มหาราช, ปติฏฺฐํ อลภมาโน วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, สตฺติหโต, มหาราช, อาพาธิโก ภิสกฺกํ อลภมาโน วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรติ, อิเม โข, มหาราช, สตฺต วิชฺชมาเนปิ อุตฺตริํ อายุสฺมิํ อกาเล มรนฺติฯ ตตฺราปาหํ, มหาราช, เอกํเสน วทามิฯ

‘‘อฏฺฐวิเธน, มหาราช, สตฺตานํ กาลงฺกิริยา โหติ, วาตสมุฏฺฐาเนน ปิตฺตสมุฏฺฐาเนน เสมฺหสมุฏฺฐาเนน สนฺนิปาติเกน อุตุวิปริณาเมน วิสมปริหาเรน โอปกฺกมิเกน กมฺมวิปาเกน, มหาราช, สตฺตานํ กาลงฺกิริยา โหติฯ ตตฺร, มหาราช, ยทิทํ กมฺมวิปาเกน กาลงฺกิริยา, สา เยว ตตฺถ สามยิกา [สามายิกา (ก.)] กาลงฺกิริยา, อวเสสา อสามยิกา กาลงฺกิริยาติฯ ภวติ จ –

‘‘‘ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย, อหิทฏฺฐา [อหิทฏฺโฐ (สี.), อหินา ทฏฺโฐ (ปี.)] วิเสน จ;

อคฺคิอุทกสตฺตีหิ, อกาเล ตตฺถ มียติ;

วาตปิตฺเตน เสมฺเหน, สนฺนิปาเตนุตูหิ จ;

วิสโมปกฺกมกมฺเมหิ, อกาเล ตตฺถ มียตี’ติฯ

‘‘เกจิ , มหาราช, สตฺตา ปุพฺเพ กเตน เตน เตน อกุสลกมฺมวิปาเกน มรนฺติฯ อิธ, มหาราช, โย ปุพฺเพ ปเร ชิฆจฺฉาย มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ ชิฆจฺฉาย ปริปีฬิโต ฉาโต ปริกิลนฺโต สุกฺขมิลาตหทโย พุภุกฺขิโต [สุกฺขิโต (สี. ปี. ก.)] วิสุกฺขิโต ฌายนฺโต อพฺภนฺตรํ ปริฑยฺหนฺโต ชิฆจฺฉาย เยว มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มหลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํฯ

‘‘โย ปุพฺเพ ปเร ปิปาสาย มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ เปโต หุตฺวา นิชฺฌามตณฺหิโก สมาโน ลูโข กิโส ปริสุกฺขิตหทโย ปิปาสาย เยว มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มหลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํฯ

‘‘โย ปุพฺเพ ปเร อหินา ฑํสาเปตฺวา มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ อชครมุเขเนว อชครมุขํ กณฺหสปฺปมุเขเนว กณฺหสปฺปมุขํ ปริวตฺติตฺวา เตหิ ขายิตขายิโต อหีหิ ทฏฺโฐ เยว มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มหลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํฯ

‘‘โย ปุพฺเพ ปเร วิสํ ทตฺวา มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ ฑยฺหนฺเตหิ องฺคปจฺจงฺเคหิ ภิชฺชมาเนน สรีเรน กุณปคนฺธํ วายนฺโต วิเสเนว มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มหลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํฯ

‘‘โย ปุพฺเพ ปเร อคฺคินา มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ องฺคารปพฺพเตเนว องฺคารปพฺพตํ ยมวิสเยเนว ยมวิสยํ ปริวตฺติตฺวา ทฑฺฒวิทฑฺฒคตฺโต อคฺคินา เยว มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มลลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํฯ

‘‘โย ปุพฺเพ ปเร อุทเกน มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ หตวิลุตฺตภคฺคทุพฺพลคตฺโต ขุพฺภิตจิตฺโต [ขุภิตจิตฺโต (สี. ปี.)] อุทเกเนว [อุทเก เยว (พหูสุ)] มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มหลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํฯ

‘‘โย ปุพฺเพ ปเร สตฺติยา มาเรติ, โส พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ ฉินฺนภินฺนโกฏฺฏิตวิโกฏฺฏิโต สตฺติมุขสมาหโต สตฺติยา เยว มรติ ทหโรปิ มชฺฌิโมปิ มหลฺลโกปิ, อิทมฺปิ ตสฺส สามยิกมรณํ’’ฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, อกาเล มรณํ อตฺถีติ ยํ วเทติ, อิงฺฆ เม ตฺวํ ตตฺถ การณํ อติทิสาติ’’ฯ ‘‘ยถา, มหาราช, มหติมหาอคฺคิกฺขนฺโธ อาทินฺนติณกฏฺฐสาขาปลาโส ปริยาทินฺนภกฺโข อุปาทานสงฺขยา นิพฺพายติ, โส อคฺคิ วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว สมเย นิพฺพุโต นามา’ติ, เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ พหูนิ ทิวสสหสฺสานิ ชีวิตฺวา ชราชิณฺโณ อายุกฺขยา อนีติโก อนุปทฺทโว มรติ, โส วุจฺจติ ‘สมเย มรณมุปคโต’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, มหติมหาอคฺคิกฺขนฺโธ อาทินฺนติณกฏฺฐสาขาปลาโส อสฺส, ตํ อปริยาทินฺเน เยว ติณกฏฺฐสาขาปลาเส มหติมหาเมโฆ อภิปฺปวสฺสิตฺวา นิพฺพาเปยฺย, อปิ นุ โข, มหาราช, มหาอคฺคิกฺขนฺโธ สมเย นิพฺพุโต นาม โหตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน โส, มหาราช, ปจฺฉิโม อคฺคิกฺขนฺโธ ปุริมเกน อคฺคิกฺขนฺเธน สมสมคติโก นาโหสี’’ติ? ‘‘อาคนฺตุเกน, ภนฺเต, เมเฆน ปฏิปีฬิโต โส อคฺคิกฺขนฺโธ อสมเย นิพฺพุโต’’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา ปิตฺตสมุฏฺฐาเนน วา เสมฺหสมุฏฺฐาเนน วา สนฺนิปาติเกน วา อุตุปริณามเชน วา วิสมปริหารเชน วา โอปกฺกมิเกน วา ชิฆจฺฉาย วา ปิปาสาย วา สปฺปทฏฺเฐน วา วิสมาสิเตน วา อคฺคินา วา อุทเกน วา สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถิฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, คคเน มหติมหาวลาหโก อุฏฺฐหิตฺวา นินฺนญฺจ ถลญฺจ ปริปูรยนฺโต อภิวสฺสติ, โส วุจฺจติ ‘เมโฆ อนีติโก อนุปทฺทโว วสฺสตี’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ จิรํ ชีวิตฺวา ชราชิณฺโณ อายุกฺขยา อนีติโก อนุปทฺทโว มรติ, โส วุจฺจติ ‘สมเย มรณมุปคโต’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, คคเน มหติมหาวลาหโก อุฏฺฐหิตฺวา อนฺตราเยว มหตา วาเตน อพฺภตฺถํ คจฺเฉยฺย, อปิ นุ โข โส, มหาราช, มหาวลาหโก สมเย วิคโต นาม โหตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ

‘‘กิสฺส ปน โส, มหาราช, ปจฺฉิโม วลาหโก ปุริเมน วลาหเกน สมสมคติโก นาโหสี’’ติ? ‘‘อาคนฺตุเกน, ภนฺเต, วาเตน ปฏิปีฬิโต โส วลาหโก อสมยปฺปตฺโต เยว วิคโต’’ติ ฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา…เป.… สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถีติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, พลวา อาสีวิโส กุปิโต กิญฺจิเทว ปุริสํ ฑํเสยฺย, ตสฺส ตํ วิสํ อนีติกํ อนุปทฺทวํ มรณํ ปาเปยฺย, ตํ วิสํ วุจฺจติ ‘อนีติกมนุปทฺทวํ โกฏิคต’นฺติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ จิรํ ชีวิตฺวา ชราชิณฺโณ อายุกฺขยา อนีติโก อนุปทฺทโว มรติ, โส วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว ชีวิตโกฏิคโต สามยิกํ มรณมุปคโต’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, พลวตา อาสีวิเสน ทฏฺฐสฺส อนฺตราเยว อาหิตุณฺฑิโก อคทํ ทตฺวา อวิสํ กเรยฺย, อปิ นุ โข ตํ, มหาราช, วิสํ สมเย วิคตํ นาม โหตี’’ติ? ‘‘น หิ ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน ตํ, มหาราช, ปจฺฉิมํ วิสํ ปุริมเกน วิเสน สมสมคติกํ นาโหสี’’ติ? ‘‘อาคนฺตุเกน, ภนฺเต, อคเทน ปฏิปีฬิตํ วิสํ อโกฏิคตํ เยว วิคต’’นฺติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา…เป.… สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถีติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, อิสฺสาโส สรํ ปาเตยฺย, สเจ โส สโร ยถาคติคมนปถมตฺถกํ คจฺฉติ, โส สโร วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว ยถาคติคมนปถมตฺถกํ คโต นามา’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ จิรํ ชีวิตฺวา ชราชิณฺโณ อายุกฺขยา อนีติโก อนุปทฺทโว มรติ, โส วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว สมเย มรณมุปคโต’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, อิสฺสาโส สรํ ปาเตยฺย, ตสฺส ตํ สรํ ตสฺมิํ เยว ขเณ โกจิ คณฺเหยฺย, อปิ นุ โข โส, มหาราช, สโร ยถาคติคมนปถมตฺถกํ คโต นาม โหตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ

‘‘กิสฺส ปน โส, มหาราช, ปจฺฉิโม สโร ปุริมเกน สเรน สมสมคติโก นาโหสี’’ติ? ‘‘อาคนฺตุเกน, ภนฺเต, คหเณน ตสฺส สรสฺส คมนํ อุปจฺฉินฺน’’นฺติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา…เป.… สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถีติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, โย โกจิ โลหมยํ ภาชนํ อาโกเฏยฺย, ตสฺส อาโกฏเนน สทฺโท นิพฺพตฺติตฺวา ยถาคติคมนปถมตฺถกํ คจฺฉติ, โส สทฺโท วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว ยถาคติคมนปถมตฺถกํ คโต นามา’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ พหูนิ ทิวสสหสฺสานิ ชีวิตฺวา ชราชิณฺโณ อายุกฺขยา อนีติโก อนุปทฺทโว มรติ, โส วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว สมเย มรณมุปาคโต’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, โย โกจิ โลหมยํ ภาชนํ อาโกเฏยฺย, ตสฺส อาโกฏเนน สทฺโท นิพฺพตฺเตยฺย, นิพฺพตฺเต สทฺเท อทูรคเต โกจิ อามเสยฺย, สห อามสเนน สทฺโท นิรุชฺเฌยฺย , อปิ นุ โข โส, มหาราช, สทฺโท ยถาคติคมนปถมตฺถกํ คโต นาม โหตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน, มหาราช, ปจฺฉิโม สทฺโท ปุริมเกน สทฺเทน สมสมคติโก นาโหสี’’ติ? ‘‘อาคนฺตุเกน, ภนฺเต, อามสเนน โส สทฺโท อุปรโต’’ติ ฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา…เป.… สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ อิทเมตฺถ มหาราช การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถีติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, เขตฺเต สุวิรูฬฺหํ ธญฺญพีชํ สมฺมา ปวตฺตมาเนน วสฺเสน โอตตวิตตอากิณฺณพหุผลํ หุตฺวา [อุฏฺฐิตอากิณฺณพหุผลํ ภวิตฺวา (สฺยา.)] สสฺสุฏฺฐานสมยํ ปาปุณาติ, ตํ ธญฺญํ วุจฺจติ ‘อนีติกมนุปทฺทวํ สมยสมฺปตฺตํ นาม โหตี’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ พหูนิ ทิวสสหสฺสานิ ชีวิตฺวา ชราชิณฺโณ อายุกฺขยา อนีติโก อนุปทฺทโว มรติ, โส วุจฺจติ ‘อนีติโก อนุปทฺทโว สมเย มรณมุปคโต’ติฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, เขตฺเต สุวิรูฬฺหํ ธญฺญพีชํ อุทเกน วิกลํ มเรยฺย, อปิ นุ โข ตํ, มหาราช, ธญฺญํ อสมยสมฺปตฺตํ นาม โหตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน ตํ, มหาราช, ปจฺฉิมํ ธญฺญํ ปุริมเกน ธญฺเญน สมสมคติกํ นาโหสี’’ติ? ‘‘อาคนฺตุเกน, ภนฺเต, อุณฺเหน ปฏิปีฬิตํ ตํ ธญฺญํ มต’’นฺติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา…เป.… สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถีติฯ

‘‘สุตปุพฺพํ ปน ตยา, มหาราช, ‘สมฺปนฺนตรุณสสฺสํ กิมโย อุฏฺฐหิตฺวา สมูลํ นาเสนฺตี’’’ติ? ‘‘สุตปุพฺพญฺเจว ตํ, ภนฺเต, อมฺเหหิ ทิฏฺฐปุพฺพญฺจา’’ติฯ ‘‘กิํ นุ โข ตํ, มหาราช, สสฺสํ กาเล นฏฺฐํ, อุทาหุ อกาเล นฏฺฐ’’นฺติ? ‘‘อกาเล, ภนฺเต, ยทิ โข ตํ, ภนฺเต, สสฺสํ กิมโย น ขาเทยฺยุํ, สสฺสุทฺธรณสมยํ ปาปุเณยฺยา’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, มหาราช, อาคนฺตุเกน อุปฆาเตน สสฺสํ วินสฺสติ, นิรุปฆาตํ สสฺสํ สสฺสุทฺธรณสมยํ ปาปุณาตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา…เป.… สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา มรติฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถีติฯ

‘‘สุตปุพฺพํ ปน ตยา, มหาราช, ‘สมฺปนฺเน สสฺเส ผลภารนมิเต มญฺจริตปตฺเต กรกวสฺสํ นาม วสฺสชาติ นิปติตฺวา วินาเสติ อผลํ กโรตี’ติ? ‘‘สุตปุพฺพญฺเจว ตํ, ภนฺเต, อมฺเหหิ ทิฏฺฐปุพฺพญฺจา’’ติฯ ‘‘อปิ นุ โข ตํ, มหาราช, สสฺสํ กาเล นฏฺฐํ, อุทาหุ อกาเล นฏฺฐ’’นฺติ? ‘‘อกาเล, ภนฺเต, ยทิ โข ตํ, ภนฺเต, สสฺสํ กรกวสฺสํ น วสฺเสยฺย สสฺสุทฺธรณสมยํ ปาปุเณยฺยา’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, มหาราช, อาคนฺตุเกน อุปฆาเตน สสฺสํ วินสฺสติ, นิรุปฆาตํ สสฺสํ สสฺสุทฺธรณสมยํ ปาปุณาตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย โกจิ อกาเล มรติ, โส อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต วาตสมุฏฺฐาเนน วา ปิตฺตสมุฏฺฐาเนน วา เสมฺหสมุฏฺฐาเนน วา สนฺนิปาติเกน วา อุตุปริณามเชน วา วิสมปริหารเชน วา โอปกฺกมิเกน วา ชิฆจฺฉาย วา ปิปาสาย วา สปฺปทฏฺเฐน วา วิสมาสิเตน วา อคฺคินา วา อุทเกน วา สตฺติเวคปฺปฏิปีฬิโต วา อกาเล มรติฯ ยทิ ปน อาคนฺตุเกน โรเคน ปฏิปีฬิโต น ภเวยฺย, สมเยว มรณํ ปาปุเณยฺยฯ อิทเมตฺถ, มหาราช, การณํ, เยน การเณน อกาเล มรณํ อตฺถี’’ติฯ

‘‘อจฺฉริยํ , ภนฺเต นาคเสน, อพฺภุตํ ภนฺเต นาคเสน, สุทสฺสิตํ การณํ, สุทสฺสิตํ โอปมฺมํ อกาเล มรณสฺส ปริทีปนาย, ‘อตฺถิ อกาเล มรณ’นฺติ อุตฺตานีกตํ ปากฏํ กตํ วิภูตํ กตํ, อจิตฺตวิกฺขิตฺตโกปิ, ภนฺเต นาคเสน, มนุโช เอกเมเกนปิ ตาว โอปมฺเมน นิฏฺฐํ คจฺเฉยฺย ‘อตฺถิ อกาเล มรณ’นฺติ , กิํ ปน มนุโช สเจตโน? ปฐโมปมฺเมเนวาหํ, ภนฺเต, สญฺญตฺโต ‘อตฺถิ อกาเล มรณ’นฺติ, อปิ จ อปราปรํ นิพฺพาหนํ โสตุกาโม น สมฺปฏิจฺฉิ’’นฺติฯ

อกาลมรณปญฺโห ฉฏฺโฐฯ

7. เจติยปาฏิหาริยปญฺโห

[7] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, สพฺเพสํ ปรินิพฺพุตานํ เจติเย ปาฏิหีรํ โหติ, อุทาหุ เอกจฺจานํ เยว โหตี’’ติ? ‘‘เอกจฺจานํ, มหาราช, โหติ, เอกจฺจานํ น โหตี’’ติฯ ‘‘กตเมสํ, ภนฺเต, โหติ, กตเมสํ น โหตี’’ติ? ‘‘ติณฺณนฺนํ, มหาราช, อญฺญตรสฺส อธิฏฺฐานา ปรินิพฺพุตสฺส เจติเย ปาฏิหีรํ โหติฯ กตเมสํ ติณฺณนฺนํ? อิธ, มหาราช, อรหา เทวมนุสฺสานํ อนุกมฺปาย ติฏฺฐนฺโตว อธิฏฺฐาติ ‘เอวํนาม เจติเย ปาฏิหีรํ โหตู’ติ, ตสฺส อธิฏฺฐานวเสน เจติเย ปาฏิหีรํ โหติ, เอวํ อรหโต อธิฏฺฐานวเสน ปรินิพฺพุตสฺส เจติเย ปาฏิหีรํ โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, เทวตา มนุสฺสานํ อนุกมฺปาย ปรินิพฺพุตสฺส เจติเย ปาฏิหีรํ ทสฺเสนฺติ ‘อิมินา ปาฏิหีเรน สทฺธมฺโม นิจฺจสมฺปคฺคหิโต ภวิสฺสติ, มนุสฺสา จ ปสนฺนา กุสเลน อภิวฑฺฒิสฺสนฺตี’ติ, เอวํ เทวตานํ อธิฏฺฐานวเสน ปรินิพฺพุตสฺส เจติเย ปาฏิหีรํ โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, มหาราช, อิตฺถี วา ปุริโส วา สทฺโธ ปสนฺโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี พุทฺธิสมฺปนฺโน โยนิโส จินฺตยิตฺวา คนฺธํ วา มาลํ วา ทุสฺสํ วา อญฺญตรํ วา กิญฺจิ อธิฏฺฐหิตฺวา เจติเย อุกฺขิปติ ‘เอวํนาม โหตู’ติ, ตสฺสปิ อธิฏฺฐานวเสน ปรินิพฺพุตสฺส เจติเย ปาฏิหีรํ โหติ, เอวํ มนุสฺสานํ อธิฏฺฐานวเสน ปรินิพฺพุตสฺส เจติเย ปาฏิหีรํ โหติฯ