‘‘อจฺฉริยํ , ภนฺเต นาคเสน, อพฺภุตํ, ภนฺเต นาคเสน, ตาวตกํ มยํ ปญฺหํ อปุจฺฉิมฺห, ตํ ตฺวํ โอปมฺเมหิ การเณหิ วิภาเวนฺโต อมตมธุรํ สวนูปคํ อกาสิฯ ยถา นาม, ภนฺเต, สูโท วา สูทนฺเตวาสี วา ตาวตกํ มํสํ ลภิตฺวา นานาวิเธหิ สมฺภาเรหิ สมฺปาเทตฺวา ราชูปโภคํ กโรติ; เอวเมว โข, ภนฺเต นาคเสน, ตาวตกํ มยํ ปญฺหํ อปุจฺฉิมฺห, ตํ ตฺวํ โอปมฺเมหิ การเณหิ วิภาเวตฺวา อมตมธุรํ สวนูปคํ อกาสี’’ติฯ

ทุสฺสีลปญฺโห อฏฺฐโมฯ

9. อุทกสตฺตชีวปญฺโห

[9] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, อิมํ อุทกํ อคฺคิมฺหิ ตปฺปมานํ จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สทฺทายติ พหุวิธํ, กิํ นุ โข, ภนฺเต นาคเสน, อุทกํ ชีวติ, กิํ กีฬมานํ สทฺทายติ, อุทาหุ อญฺเญน ปฏิปีฬิตํ สทฺทายตี’’ติ? ‘‘น หิ, มหาราช, อุทกํ ชีวติ, นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อปิ จ, มหาราช, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สทฺทายติ พหุวิธ’’นฺติฯ

‘‘ภนฺเต นาคเสน, อิเธกจฺเจ ติตฺถิยา อุทกํ ชีวตีติ สีโตทกํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อุทกํ ตาเปตฺวา เวกติกเวกติกํ ปริภุญฺชนฺติ, เต ตุมฺเห ครหนฺติ ปริภวนฺติ ‘เอกินฺทฺริยํ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเฐนฺตี’ติ, ตํ เตสํ ครหํ ปริภวํ วิโนเทหิ อปเนหิ นิจฺฉาเรหี’’ติฯ ‘‘น หิ, มหาราช, อุทกํ ชีวติ, นตฺถิ, มหาราช, อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อปิ จ, มหาราช, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สทฺทายติ พหุวิธํฯ

‘‘ยถา, มหาราช, อุทกํ โสพฺภสรสริตทหตฬากกนฺทรปทรอุทปานนินฺนโปกฺขรณิคตํ วาตาตปเวคสฺส มหนฺตตาย ปริยาทิยติ ปริกฺขยํ คจฺฉติ, อปิ นุ ตตฺถ อุทกํ จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สทฺทายติ พหุวิธ’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ยทิ, มหาราช, อุทกํ ชีเวยฺย, ตตฺถาปิ อุทกํ สทฺทาเยยฺย, อิมินาปิ, มหาราช, การเณน ชานาหิ ‘นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สทฺทายติ พหุวิธ’นฺติฯ

‘‘อปรมฺปิ , มหาราช, อุตฺตริํ การณํ สุโณหิ ‘นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ สทฺทายตี’ติฯ ยทา ปน, มหาราช, อุทกํ ตณฺฑุเลหิ สมฺมิสฺสิตํ ภาชนคตํ โหติ ปิหิตํ อุทฺธเน อฐปิตํ, อปิ นุ ตตฺถ อุทกํ สทฺทายตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, อจลํ โหติ สนฺตสนฺต’’นฺติฯ ‘‘ตํ เยว ปน, มหาราช, อุทกํ ภาชนคตํ อคฺคิํ อุชฺชาเลตฺวา อุทฺธเน ฐปิตํ โหติ, อปิ นุ ตตฺถ อุทกํ อจลํ โหติ สนฺตสนฺต’’นฺติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, จลติ ขุพฺภติ ลุฬติ อาวิลติ อูมิชาตํ โหติ, อุทฺธมโธ ทิสาวิทิสํ คจฺฉติ, อุตฺตรติ ปตรติ เผณมาลี โหตีติฯ กิสฺส ปน ตํ, มหาราช , ปากติกํ อุทกํ น จลติ สนฺตสนฺตํ โหติ, กิสฺส ปน อคฺคิคตํ จลติ ขุพฺภติ ลุฬติ อาวิลติ อูมิชาตํ โหติ, อุทฺธมโธ ทิสาวิทิสํ คจฺฉติ, อุตฺตรติ ปตรติ เผณมาลี โหตี’’ติ? ‘‘ปากติกํ, ภนฺเต, อุทกํ น จลติ, อคฺคิกตํ ปน อุทกํ อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย จิจฺจิฏายติ จิฏิจิฏายติ สทฺทายติ พหุวิธ’’นฺติฯ ‘‘อิมินาปิ มหาราช, การเณน ชานาหิ ‘นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ สทฺทายตี’ติฯ

‘‘อปรมฺปิ, มหาราช, อุตฺตรํ การณํ สุโณหิ, นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ สทฺทายติฯ โหติ ตํ, มหาราช, อุทกํ ฆเร ฆเร อุทกวารกคตํ ปิหิต’’นฺติ? ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘อปิ นุ ตํ, มหาราช, อุทกํ จลติ ขุพฺภติ ลุฬติ อาวิลติ อูมิชาตํ โหติ, อุทฺธมโธ ทิสาวิทิสํ คจฺฉติ, อุตฺตรติ ปตรติ เผณมาลี โหตี’’ติฯ ‘‘น หิ, ภนฺเต, อจลํ ตํ โหติ ปากติกํ อุทกวารกคตํ อุทก’’นฺติฯ

‘‘สุตปุพฺพํ ปน ตยา, มหาราช, ‘มหาสมุทฺเท อุทกํ จลติ ขุพฺภติ ลุฬติ อาวิลติ อูมิชาตํ โหติ, อุทฺธมโธ ทิสาวิทิสํ คจฺฉติ, อุตฺตรติ ปตรติ เผณมาลี โหติ, อุสฺสกฺกิตฺวา โอสฺสกฺกิตฺวา [โอสฺสกฺกิตฺวา’’ติ ปทํ สี. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] เวลาย ปหรติ สทฺทายติ พหุวิธ’’’นฺติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, สุตปุพฺพํ เอตํ มยา ทิฏฺฐปุพฺพญฺจ ‘มหาสมุทฺเท อุทกํ หตฺถสตมฺปิ ทฺเวปิ หตฺถสตานิ คคเน อุสฺสกฺกตี’’’ติฯ

‘‘กิสฺส, มหาราช, อุทกวารกคตํ อุทกํ น จลติ น สทฺทายติ, กิสฺส ปน มหาสมุทฺเท อุทกํ จลติ สทฺทายตี’’ติ? ‘‘วาตเวคสฺส มหนฺตตาย, ภนฺเต, มหาสมุทฺเท อุทกํ จลติ สทฺทายติ, อุทกวารกคตํ อุทกํ อฆฏฺฏิตํ เกหิจิ น จลติ น สทฺทายตี’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, วาตเวคสฺส มหนฺตตาย มหาสมุทฺเท อุทกํ จลติ สทฺทายติ เอวเมว อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ สทฺทายตี’’ติฯ

‘‘นนุ, มหาราช, เภริโปกฺขรํ สุกฺขํ สุกฺเขน โคจมฺเมน โอนนฺธนฺตี’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต’’ฯ ‘‘อปิ นุ, มหาราช, เภริยา ชีโว วา สตฺโต วา อตฺถี’’ติฯ ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิสฺส ปน, มหาราช, เภรี สทฺทายตี’’ติ? ‘‘อิตฺถิยา วา, ภนฺเต, ปุริสสฺส วา ตชฺเชน วายาเมนา’’ติฯ ‘‘ยถา, มหาราช, อิตฺถิยา วา ปุริสสฺส วา ตชฺเชน วายาเมน เภรี สทฺทายติ, เอวเมว อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ สทฺทายติฯ อิมินาปิ, มหาราช , การเณน ชานาหิ ‘นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วา, อคฺคิสนฺตาปเวคสฺส มหนฺตตาย อุทกํ สทฺทายตี’ติฯ

‘‘มยฺหมฺปิ ตาว, มหาราช, ตว ปุจฺฉิตพฺพํ อตฺถิ, เอวเมโส ปญฺโห สุวินิจฺฉิโต โหติ, กิํ นุ โข, มหาราช, สพฺเพหิปิ ภาชเนหิ อุทกํ ตปฺปมานํ สทฺทายติ, อุทาหุ เอกจฺเจหิ เยว ภาชเนหิ ตปฺปมานํ สทฺทายตี’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, สพฺเพหิปิ ภาชเนหิ อุทกํ ตปฺปมานํ สทฺทายติ, เอกจฺเจหิ เยว ภาชเนหิ อุทกํ ตปฺปมานํ สทฺทายตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, มหาราช, ชหิโตสิ สกสมยํ, ปจฺจาคโตสิ มม วิสยํ, นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วาฯ ยทิ, มหาราช, สพฺเพหิปิ ภาชเนหิ อุทกํ ตปฺปมานํ สทฺทาเยยฺย, ยุตฺตมิทํ ‘อุทกํ ชีวตี’ติ วตฺตุํฯ น หิ, มหาราช, อุทกํ ทฺวยํ โหติ, ยํ สทฺทายติ, ตํ ชีวติ, ยํ น สทฺทายติ, ตํ น ชีวตีติฯ ยทิ, มหาราช, อุทกํ ชีเวยฺย, มหนฺตานํ หตฺถินาคานํ อุสฺสนฺนกายานํ ปภินฺนานํ โสณฺฑาย อุสฺสิญฺจิตฺวา มุเข ปกฺขิปิตฺวา กุจฺฉิํ ปเวสยนฺตานํ, ตมฺปิ อุทกํ เตสํ ทนฺตนฺตเร จิปฺปิยมานํ สทฺทาเยยฺยฯ หตฺถสติกาปิ มหานาวา ครุกา ภาริกา อเนกสตสหสฺสภารปริปูรา มหาสมุทฺเท วิจรนฺติ, ตาหิปิ จิปฺปิยมานํ อุทกํ สทฺทาเยยฺยฯ มหติมหนฺตาปิ มจฺฉา อเนกสตโยชนิกกายา ติมี ติมิงฺคลา ติมิรปิงฺคลา อพฺภนฺตเร นิมุคฺคา มหาสมุทฺเท นิวาสฏฺฐานตาย ปฏิวสนฺตา มหาอุทกธารา อาจมนฺติ ธมนฺติ จ, เตสมฺปิ ตํ ทนฺตนฺตเรปิ อุทรนฺตเรปิ จิปฺปิยมานํ อุทกํ สทฺทาเยยฺยฯ ยสฺมา จ โข, มหาราช, เอวรูเปหิ เอวรูเปหิ มหนฺเตหิ ปฏิปีฬเนหิ ปฏิปีฬิตํ อุทกํ น สทฺทายติ ตสฺมาปิ นตฺถิ อุทเก ชีโว วา สตฺโต วาติ, เอวเมตํ, มหาราช, ธาเรหี’’ติฯ

‘‘สาธุ , ภนฺเต นาคเสน, โทสาคโต ปญฺโห อนุจฺฉวิกาย วิภตฺติยา วิภตฺโต, ยถา นาม, ภนฺเต นาคเสน, มหคฺฆํ มณิรตนํ เฉกํ อาจริยํ กุสลํ สิกฺขิตํ มณิการํ ปาปุณิตฺวา กิตฺติํ ลเภยฺย โถมนํ ปสํสํ, มุตฺตารตนํ วา มุตฺติกํ ทุสฺสรตนํ วา ทุสฺสิกํ, โลหิตจนฺทนํ วา คนฺธิกํ ปาปุณิตฺวา กิตฺติํ ลเภยฺย โถมนํ ปสํสํฯ เอวเมว โข, ภนฺเต นาคเสน, โทสาคโต [เทสาคโต (สี. ปี.)] ปญฺโห อนุจฺฉวิกาย วิภตฺติยา วิภตฺโต, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

อุทกสตฺตชีวปญฺโห นวโมฯ

พุทฺธวคฺโค ปฐโมฯ

อิมสฺมิํ วคฺเค นว ปญฺหาฯ

2. นิปฺปปญฺจวคฺโค