2. โคตมิวตฺถทานปญฺโห

[2] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ภาสิตมฺเปตํ ภควตา มาตุจฺฉาย มหาปชาปติยา โคตมิยา วสฺสิกสาฏิกาย ทียมานาย ‘สงฺเฆ โคตมิ เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหญฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ สงฺโฆ จา’ติฯ กิํ นุ โข, ภนฺเต นาคเสน, ตถาคโต สงฺฆรตนโต น ภาริโก น ครุโก น ทกฺขิเณยฺโย, ยํ ตถาคโต สกาย มาตุจฺฉาย สยํ ปิญฺชิตํ [ปิจฺฉิตํ (สี. ปี.)] สยํ ลุญฺจิตํ สยํ โปถิตํ สยํ กนฺติตํ สยํ วายิตํ วสฺสิกสาฏิกํ อตฺตโน ทียมานํ สงฺฆสฺส ทาเปสิฯ ยทิ, ภนฺเต นาคเสน, ตถาคโต สงฺฆรตนโต อุตฺตโร ภเวยฺย อธิโก วา วิสิฏฺโฐ วา, ‘มยิ ทินฺเน มหปฺผลํ ภวิสฺสตี’ติ น ตถาคโต มาตุจฺฉาย สยํ ปิญฺชิตํ สยํ ลุญฺจิตํ สยํ โปถิตํ วสฺสิกสาฏิกํ สงฺเฆ ทาเปยฺย, ยสฺมา จ โข ภนฺเต นาคเสน ตถาคโต อตฺตานํ น ปตฺถยติ [น ปตฺถียติ (สี. ปี.)] น อุปนิสฺสยติ, ตสฺมา ตถาคโต มาตุจฺฉาย ตํ วสฺสิกสาฏิกํ สงฺฆสฺส ทาเปสี’’ติฯ

‘‘ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา มาตุจฺฉาย มหาปชาปติยา โคตมิยา วสฺสิกสาฏิกาย ทียมานาย ‘สงฺเฆ โคตมิ เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหญฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ สงฺโฆ จา’ติฯ ตํ ปน น อตฺตโน ปติมานนสฺส อวิปากตาย น อทกฺขิเณยฺยตาย, อปิ จ โข, มหาราช, หิตตฺถาย อนุกมฺปาย อนาคตมทฺธานํ สงฺโฆ มมจฺจเยน จิตฺตีกโต ภวิสฺสตีติ วิชฺชมาเน เยว คุเณ ปริกิตฺตยนฺโต เอวมาห ‘สงฺเฆ โคตมิ เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหญฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ สงฺโฆ จา’ติฯ

‘‘ยถา, มหาราช, ปิตา ธรมาโน เยว อมจฺจภฏพลโทวาริกอนีกฏฺฐปาริสชฺชชนมชฺเฌ รญฺโญ สนฺติเก ปุตฺตสฺส วิชฺชมานํ เยว คุณํ ปกิตฺเตติ [ปริกิตฺเตติ (ก.)] ‘อิธ ฐปิโต อนาคตมทฺธานํ ชนมชฺเฌ ปูชิโต ภวิสฺสตี’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, ตถาคโต หิตตฺถาย อนุกมฺปาย อนาคตมทฺธานํ สงฺโฆ มมจฺจเยน จิตฺตีกโต ภวิสฺสตีติ วิชฺชมาเน เยว คุเณ ปกิตฺตยนฺโต เอวมาห ‘สงฺเฆ โคตมิ เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหญฺเจว ปุชิโต ภวิสฺสามิ สงฺโฆ จา’ติฯ

‘‘น โข, มหาราช, ตาวตเกน วสฺสิกสาฏิกานุปฺปทานมตฺตเกน สงฺโฆ ตถาคตโต อธิโก นาม โหติ วิสิฏฺโฐ วาฯ ยถา, มหาราช, มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อุจฺฉาเทนฺติ ปริมทฺทนฺติ นหาเปนฺติ สมฺพาเหนฺติ, อปิ นุ โข, มหาราช, ตาวตเกน อุจฺฉาทนปริมทฺทนนหาปนสมฺพาหนมตฺตเกน ‘ปุตฺโต มาตาปิตูหิ อธิโก นาม โหติ วิสิฏฺโฐ วา’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, อกามกรณียา ภนฺเต ปุตฺตา มาตาปิตูนํ, ตสฺมา มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อุจฺฉาทนปริมทฺทนนหาปนสมฺพาหนํ กโรนฺตี’’ติฯ เอวเมว โข, มหาราช, น ตาวตเกน วสฺสิกสาฏิกานุปฺปทานมตฺตเกน สงฺโฆ ตถาคตโต อธิโก นาม โหติ วิสิฏฺโฐ วาติฯ อปิ จ ตถาคโต อกามกรณียํ กโรนฺโต มาตุจฺฉาย ตํ วสฺสิกสาฏิกํ สงฺฆสฺส ทาเปสิฯ

‘‘ยถา วา ปน, มหาราช, โกจิเทว ปุริโส รญฺโญ อุปายนํ อาหเรยฺย, ตํ ราชา อุปายนํ อญฺญตรสฺส ภฏสฺส วา พลสฺส วา เสนาปติสฺส วา ปุโรหิตสฺส วา ทเทยฺยฯ อปิ นุ โข โส, มหาราช, ปุริโส ตาวตเกน อุปายนปฏิลาภมตฺตเกน รญฺญา อธิโก นาม โหติ วิสิฏฺโฐ วา’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต, ราชภตฺติโก, ภนฺเต, โส ปุริโส ราชูปชีวี, ตฏฺฐาเน ฐเปนฺโต ราชา อุปายนํ เทตี’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, น ตาวตเกน วสฺสิกสาฏิกานุปฺปทานมตฺตเกน สงฺโฆ ตถาคตโต อธิโก นาม โหติ วิสิฏฺโฐ วา, อถ โข ตถาคตภตฺติโก ตถาคตูปชีวีฯ ตฏฺฐาเน ฐเปนฺโต ตถาคโต สงฺฆสฺส วสฺสิกสาฏิกํ ทาเปสิฯ

‘‘อปิ จ, มหาราช, ตถาคตสฺส เอวํ อโหสิ ‘สภาวปฏิปูชนีโย สงฺโฆ, มม สนฺตเกน สงฺฆํ ปฏิปูเชสฺสามี’ติ สงฺฆสฺส วสฺสิกสาฏิกํ ทาเปสิ, น, มหาราช, ตถาคโต อตฺตโน เยว ปฏิปูชนํ วณฺเณติ, อถ โข เย โลเก ปฏิปูชนารหา, เตสมฺปิ ตถาคโต ปฏิปูชนํ วณฺเณติฯ

‘‘ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา เทวาติเทเวน มชฺฌิมนิกายวรลญฺฉเก ธมฺมทายาทธมฺมปริยาเย อปฺปิจฺฉปฺปฏิปตฺติํ ปกิตฺตยมาเนน ‘อสุ เยว เม ปุริโม ภิกฺขุ ปุชฺชตโร จ ปาสํสตโร จา’ติฯ

‘‘นตฺถิ, มหาราช, ภเวสุ โกจิ สตฺโต ตถาคตโต ทกฺขิเณยฺโย วา อุตฺตโร วา อธิโก วา วิสิฏฺโฐ วา, ตถาคโตว อุตฺตโร อธิโก วิสิฏฺโฐฯ

‘‘ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, สํยุตฺตนิกายวเร มาณวคามิเกน เทวปุตฺเตน ภควโต ปุรโต ฐตฺวา เทวมนุสฺสมชฺเฌ –

‘‘‘วิปุโล ราชคหียานํ [ราชคหิกานํ (ก.) สํ. นิ. 1.111 ปสฺสิตพฺพํ], คิริ เสฏฺโฐ ปวุจฺจติ;

เสโต หิมวตํ เสฏฺโฐ, อาทิจฺโจ อฆคามินํฯ

‘‘‘สมุทฺโท อุทธินํ เสฏฺโฐ, นกฺขตฺตานญฺจ จนฺทิมา;

สเทวกสฺส โลกสฺส, พุทฺโธ อคฺโค ปวุจฺจตี’ติฯ

‘‘ตา โข ปเนตา, มหาราช, มาณวคามิเกน เทวปุตฺเตน คาถา สุคีตา น ทุคฺคีตา, สุภาสิตา น ทุพฺภาสิตา, อนุมตา จ ภควตา, นนุ, มหาราช, เถเรนปิ สาริปุตฺเตน ธมฺมเสนาปตินา ภณิตํ –

‘‘‘เอโก มโนปสาโท; สรณคมนมญฺชลิปณาโม วา;

อุสฺสหเต ตารยิตุํ, มารพลนิสูทเน พุทฺเธ’ติฯ

‘‘ภควตา จ ภณิตํ เทวาติเทเวน ‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํฯ กตโม เอกปุคฺคโล? ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ…เป.… เทวมนุสฺสาน’’’นฺติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต นาคเสน, เอวเมตํ ตถา สมฺปฏิจฺฉามี’’ติฯ

โคตมิวตฺถทานปญฺโห ทุติโยฯ

3. คิหิปพฺพชิตสมฺมาปฏิปตฺติปญฺโห

[3] ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ภาสิตมฺเปตํ ภควตา ‘คิหิโน วาหํ, ภิกฺขเว, ปพฺพชิตสฺส วา สมฺมาปฏิปตฺติํ วณฺเณมิ, คิหี วา ภิกฺขเว ปพฺพชิโต วา สมฺมาปฏิปนฺโน สมฺมาปฏิปตฺตาธิกรณเหตุ อาราธโก โหติ ญายํ ธมฺมํ กุสล’’นฺติฯ ยทิ, ภนฺเต นาคเสน, คิหี โอทาตวสโน กามโภคี ปุตฺตทารสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวสนฺโต กาสิกจนฺทนํ ปจฺจนุโภนฺโต มาลาคนฺธวิเลปนํ ธาเรนฺโต ชาตรูปรชตํ สาทิยนฺโต มณิกุณฺฑล [มณิกนก (สี. ปี.)] วิจิตฺตโมฬิพทฺโธ สมฺมาปฏิปนฺโน อาราธโก โหติ ญายํ ธมฺมํ กุสลํ, ปพฺพชิโตปิ ภณฺฑุกาสาววตฺถวสโน ปรปิณฺฑมชฺฌุปคโต จตูสุ สีลกฺขนฺเธสุ สมฺมาปริปูรการี ทิยฑฺเฒสุ สิกฺขาปทสเตสุ สมาทาย วตฺตนฺโต เตรสสุ ธุตคุเณสุ อนวเสสํ วตฺตนฺโต สมฺมาปฏิปนฺโน อาราธโก โหติ ญายํ ธมฺมํ กุสลํฯ ตตฺถ, ภนฺเต, โก วิเสโส คิหิโน วา ปพฺพชิตสฺส วา? อผลํ โหติ ตโปกมฺมํ, นิรตฺถกา ปพฺพชฺชาฯ วญฺฌา สิกฺขาปทโคปนา, โมฆํ ธุตคุณสมาทานํ, กิํ ตตฺถ ทุกฺขมนุจิณฺเณน, นนุ นาม สุเขเนว สุขํ อธิคนฺตพฺพ’’นฺติฯ

‘‘ภาสิตมฺเปตํ, มหาราช, ภควตา ‘คิหิโน วาหํ, ภิกฺขเว, ปพฺพชิตสฺส วา สมฺมาปฏิปตฺติํ วณฺเณมิ, คิหี วา, ภิกฺขเว, ปพฺพชิโต วา สมฺมาปฏิปนฺโน สมฺมาปฏิปตฺตาธิกรณเหตุ อาราธโก โหติ ญายํ ธมฺมํ กุสล’’นฺติฯ เอวเมตํ, มหาราช, สมฺมาปฏิปนฺโนว เสฏฺโฐ, ปพฺพชิโตปิ, มหาราช, ‘ปพฺพชิโตมฺหี’ติ น สมฺมา ปฏิปชฺเชยฺย, อถ โข โส อารกาว สามญฺญา, อารกาว พฺรหฺมญฺญา, ปเคว คิหี โอทาตวสโนฯ คิหีปิ, มหาราช, สมฺมาปฏิปนฺโน อาราธโก โหติ ญายํ ธมฺมํ กุสลํ, ปพฺพชิโตปิ, มหาราช, สมฺมาปฏิปนฺโน อาราธโก โหติ ญายํ ธมฺมํ กุสลํฯ

‘‘อปิ จ โข, มหาราช, ปพฺพชิโตว สามญฺญสฺส อิสฺสโร อธิปติ; ปพฺพชฺชา, มหาราช, พหุคุณา อเนกคุณา อปฺปมาณคุณา, น สกฺกา ปพฺพชฺชาย คุณํ ปริมาณํ กาตุํฯ

‘‘ยถา, มหาราช, กามททสฺส มณิรตนสฺส น สกฺกา ธเนน อคฺโฆ ปริมาณํ กาตุํ ‘เอตฺตกํ มณิรตนสฺส มูล’นฺติ, เอวเมว โข, มหาราช, ปพฺพชฺชา พหุคุณา อเนกคุณา อปฺปมาณคุณา, น สกฺกา ปพฺพชฺชาย คุณํ ปริมาณํ กาตุํฯ