เมนู

ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรนฺโต ‘‘อนตฺตนิ [อนตฺตนิเย (สี.) ปสฺส อ. นิ. 4.49] อตฺตา’’ติ วิปลฺลาสํ ปชหติ, มโนสญฺเจตนา จสฺส อาหาโร ปริญฺญํ คจฺฉติ, อตฺตวาทุปาทาเนน จ อนุปาทาโน ภวติ, อวิชฺชาโยเคน จ วิสํยุตฺโต ภวติ, อิทํสจฺจาภินิเวสกายคนฺเถน จ วิปฺปยุชฺชติ, อวิชฺชาสเวน จ อนาสโว ภวติ, อวิชฺโชฆญฺจ อุตฺติณฺโณ ภวติ, โมหสลฺเลน จ วิสลฺโล ภวติ , สงฺขารูปิกา จสฺส วิญฺญาณฏฺฐิติ ปริญฺญํ คจฺฉติ, สงฺขารธาตุยํ จสฺส ราโค ปหีโน ภวติ, น จ โมหาคติํ คจฺฉติฯ อยํ ปหาเนน สมาโรปนาฯ

เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน –

‘‘เย ธมฺมา ยํ มูลา, เย เจกตฺถา ปกาสิตา มุนินา;

เต สมาโรปยิตพฺพา, เอส สมาโรปโน หาโร’’ติฯ

นิยุตฺโต สมาโรปโน หาโรฯ

นิฏฺฐิโต จ หารวิภงฺโคฯ

1. เทสนาหารสมฺปาโต

[52]

‘‘โสฬส หารา ปฐมํ, ทิสโลจนโต ทิสา วิโลเกตฺวาฯ

สงฺขิปิย องฺกุเสน หิ, นเยหิ ตีหิ นิทฺทิเส สุตฺต’’นฺติฯ

วุตฺตา, ตสฺสา นิทฺเทโส กุหิํ ทฏฺฐพฺโพ? หารสมฺปาเตฯ ตตฺถ กตโม เทสนาหารสมฺปาโต?

‘‘อรกฺขิเตน จิตฺเตน [กาเยน (อุทา. 32)], มิจฺฉาทิฏฺฐิหเตน จ;

ถินมิทฺธาภิภูเตน, วสํ มารสฺส คจฺฉตี’’ติฯ

อรกฺขิเตน จิตฺเตนาติ กิํ เทสยติ, ปมาทํ ตํ มจฺจุโน ปทํฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิหเตน จาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิหตํ นาม วุจฺจติ ยทา ‘‘อนิจฺเจ นิจฺจ’’นฺติ ปสฺสติ, โส วิปลฺลาโสฯ โส ปน วิปลฺลาโส กิํลกฺขโณ? วิปรีตคฺคาหลกฺขโณ วิปลฺลาโสฯ โส กิํ วิปลฺลาสยติ? ตโย ธมฺเม สญฺญํ จิตฺตํ ทิฏฺฐิมิติฯ โส กุหิํ วิปลฺลาสยติ? จตูสุ อตฺตภาววตฺถูสุ, รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เอวํ เวทนํ…เป.… สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร…เป.… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ