ตตฺถ กตโม รูปกาโย? เกสา โลมา นขา ทนฺตา ตโจ มํสํ นฺหารุ [นหารุ (สี.)] อฏฺฐิ อฏฺฐิมิญฺชํ วกฺกํ หทยํ ยกนํ กิโลมกํ ปิหกํ ปปฺผาสํ อนฺตํ อนฺตคุณํ อุทริยํ กรีสํ ปิตฺตํ เสมฺหํ ปุพฺโพ โลหิตํ เสโท เมโท อสฺสุ วสา เขโฬ สิงฺฆาณิกา ลสิกา มุตฺตํ มตฺถลุงฺคนฺติ – อยํ รูปกาโยฯ นามกาโย นาม เวทนา สญฺญา เจตนา จิตฺตํ ผสฺโส มนสิกาโรติ – อยํ นามกาโยติฯ อยํ เวมตฺตตาฯ

เอวํ โย ธมฺโม ยสฺส ธมฺมสฺส สมานภาโว, โส ธมฺโม ตสฺส ธมฺมสฺส เอกตฺตตาย เอกี ภวติฯ เยน เยน วา ปน วิลกฺขโณ, เตน เตน เวมตฺตํ คจฺฉติฯ เอวํ สุตฺเต วา เวยฺยากรเณ วา คาถายํ วา ปุจฺฉิเตน วีมํสยิตพฺพํ, กิํ เอกตฺตตาย ปุจฺฉติ, อุทาหุ เวมตฺตตายาติฯ ยทิ เอกตฺตตาย ปุจฺฉิตํ, เอกตฺตตาย วิสชฺชยิตพฺพํฯ ยทิ เวมตฺตตาย ปุจฺฉิตํ, เวมตฺตตาย วิสชฺชยิตพฺพํฯ ยทิ สตฺตาธิฏฺฐาเนน ปุจฺฉิตํ, สตฺตาธิฏฺฐาเนน วิสชฺชยิตพฺพํฯ ยทิ ธมฺมาธิฏฺฐาเนน ปุจฺฉิตํ, ธมฺมาธิฏฺฐาเนน วิสชฺชยิตพฺพํฯ ยถา ยถา วา ปน ปุจฺฉิตํ, ตถา ตถา วิสชฺชยิตพฺพํฯ เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน ‘‘เอกตฺตตาย ธมฺมา’’ติฯ

นิยุตฺโต อธิฏฺฐาโน หาโรฯ

15. ปริกฺขารหารวิภงฺโค

[49] ตตฺถ กตโม ปริกฺขาโร หาโร? ‘‘เย ธมฺมา ยํ ธมฺมํ ชนยนฺตี’’ติฯ

โย ธมฺโม ยํ ธมฺมํ ชนยติ, ตสฺส โส ปริกฺขาโรฯ กิํลกฺขโณ ปริกฺขาโร? ชนกลกฺขโณ ปริกฺขาโรฯ ทฺเว ธมฺมา ชนยนฺติ เหตุ จ ปจฺจโย จฯ ตตฺถ กิํลกฺขโณ เหตุ, กิํลกฺขโณ ปจฺจโย? อสาธารณลกฺขโณ เหตุ, สาธารณลกฺขโณ ปจฺจโยฯ ยถา กิํ ภเว? ยถา องฺกุรสฺส นิพฺพตฺติยา พีชํ อสาธารณํ, ปถวี อาโป จ สาธารณาฯ องฺกุรสฺส หิ ปถวี อาโป จ ปจฺจโย สภาโว เหตุฯ ยถา วา ปน ฆเฏ ทุทฺธํ ปกฺขิตฺตํ ทธิ ภวติ, น จตฺถิ เอกกาลสมวธานํ ทุทฺธสฺส จ ทธิสฺส จฯ เอวเมวํ นตฺถิ เอกกาลสมวธานํ เหตุสฺส จ ปจฺจยสฺส จฯ

อยญฺหิ สํสาโร สเหตุ สปฺปจฺจโย นิพฺพตฺโตฯ วุตฺตํ หิ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, เอวํ สพฺโพ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทฯ อิติ อวิชฺชา อวิชฺชาย เหตุ อโยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโยฯ ปุริมิกา อวิชฺชา ปจฺฉิมิกาย อวิชฺชาย เหตุฯ