เมนู

9. ปริวตฺตนหารวิภงฺโค

[35] ตตฺถ กตโม ปริวตฺตโน หาโร? ‘‘กุสลากุสเล ธมฺเม’’ติฯ สมฺมาทิฏฺฐิสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา ภวติฯ เย จสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา อุปฺปชฺเชยฺยุํ อเนเก [อเนกา (ก.)] ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติฯ สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา จสฺส อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ, เต จสฺส ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺโป นิชฺชิณฺโณ ภวติฯ เย จสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺปปจฺจยา อุปฺปชฺเชยฺยุํ อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติฯ สมฺมาสงฺกปฺปปจฺจยา จสฺส อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติฯ เต จสฺส ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ เอวํ สมฺมาวาจสฺส สมฺมากมฺมนฺตสฺส สมฺมาอาชีวสฺส สมฺมาวายามสฺส สมฺมาสติสฺส สมฺมาสมาธิสฺส สมฺมาวิมุตฺตสฺส สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนํ นิชฺชิณฺณํ ภวติฯ เย จสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนปจฺจยา อุปฺปชฺเชยฺยุํ อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติฯ สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนปจฺจยา จสฺส อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ, เต จสฺส ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ

[36] ยสฺส วา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตสฺส ปาณาติปาโต ปหีโน โหติฯ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตสฺส อทินฺนาทานํ ปหีนํ โหติฯ พฺรหฺมจาริสฺส อพฺรหฺมจริยํ ปหีนํ โหติฯ สจฺจวาทิสฺส มุสาวาโท ปหีโน โหติฯ อปิสุณวาจสฺส ปิสุณา วาจา ปหีนา โหติฯ สณฺหวาจสฺส ผรุสา วาจา ปหีนา โหติฯ กาลวาทิสฺส สมฺผปฺปลาโป ปหีโน โหติฯ อนภิชฺฌาลุสฺส [อนภิชฺฌามนสฺส (ก.)] อภิชฺฌา ปหีนา โหติฯ อพฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท ปหีโน โหติฯ สมฺมาทิฏฺฐิสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ ปหีนา โหติฯ

เย จ โข เกจิ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ครหนฺติ, เนสํ สนฺทิฏฺฐิกา สหธมฺมิกา คารยฺหา วาทานุวาทา อาคจฺฉนฺติฯ สมฺมาทิฏฺฐิญฺจ เต ภวนฺโต ธมฺมํ ครหนฺติฯ เตน หิ เย มิจฺฉาทิฏฺฐิกา, เตสํ ภวนฺตานํ ปุชฺชา จ ปาสํสา จฯ เอวํ สมฺมาสงฺกปฺปํ สมฺมาวาจํ สมฺมากมฺมนฺตํ สมฺมาอาชีวํ สมฺมาวายามํ สมฺมาสติํ สมฺมาสมาธิํ สมฺมาวิมุตฺติํ สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนญฺจ เต ภวนฺโต ธมฺมํ ครหนฺติฯ เตน หิ เย มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนา, เตสํ ภวนฺตานํ ปุชฺชา จ ปาสํสา จฯ

เย จ โข เกจิ เอวมาหํสุ ‘‘ภุญฺชิตพฺพา กามา, ปริภุญฺชิตพฺพา กามา, อาเสวิตพฺพา กามา, นิเสวิตพฺพา กามา, ภาวยิตพฺพา กามา, พหุลีกาตพฺพา กามา’’ติฯ กาเมหิ เวรมณี เตสํ อธมฺโมฯ

เย วา ปน เกจิ เอวมาหํสุ ‘‘อตฺตกิลมถานุโยโค ธมฺโม’’ติฯ นิยฺยานิโก เตสํ ธมฺโม อธมฺโมฯ เย จ โข เกจิ เอวมาหํสุ ‘‘ทุกฺโข ธมฺโม’’ติฯ สุโข เตสํ ธมฺโม อธมฺโมฯ ยถา วา ปน ภิกฺขุโน สพฺพสงฺขาเรสุ อสุภานุปสฺสิโน วิหรโต สุภสญฺญา ปหียนฺติฯ ทุกฺขานุปสฺสิโน วิหรโต สุขสญฺญา ปหียนฺติฯ อนิจฺจานุปสฺสิโน วิหรโต นิจฺจสญฺญา ปหียนฺติฯ อนตฺตานุปสฺสิโน วิหรโต อตฺตสญฺญา ปหียนฺติฯ ยํ ยํ วา ปน ธมฺมํ โรจยติ วา อุปคจฺฉติ วา, ตสฺส ตสฺส ธมฺมสฺส โย ปฏิปกฺโข, สฺวสฺส อนิฏฺฐโต อชฺฌาปนฺโน ภวติฯ เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน ‘‘กุสลากุสลธมฺเม’’ติฯ

นิยุตฺโต ปริวตฺตโน หาโรฯ

10. เววจนหารวิภงฺโค

[37] ตตฺถ กตโม เววจโน หาโร? ‘‘เววจนานิ พหูนี’’ติฯ ยถา เอกํ ภควา ธมฺมํ อญฺญมญฺเญหิ เววจเนหิ นิทฺทิสติฯ ยถาห ภควา –

‘‘อาสา จ ปิหา อภินนฺทนา จ, อเนกธาตูสุ สรา ปติฏฺฐิตา;

อญฺญาณมูลปฺปภวา ปชปฺปิตา, สพฺพา มยา พฺยนฺติกตา สมูลิกา’’ติฯ

อาสา นาม วุจฺจติ ยา ภวิสฺสสฺส อตฺถสฺส อาสีสนา [อาสิํสนา (สี.)] อวสฺสํ อาคมิสฺสตีติ อาสาสฺส อุปฺปชฺชติฯ ปิหา นาม ยา วตฺตมานสฺส [วตฺตมานกสฺส (สี.)] อตฺถสฺส ปตฺถนา, เสยฺยตรํ วา ทิสฺวา ‘‘เอทิโส ภเวยฺย’’นฺติ ปิหาสฺส อุปฺปชฺชติฯ อตฺถนิปฺผตฺติปฏิปาลนา อภินนฺทนา นาม, ปิยํ วา ญาติํ อภินนฺทติ, ปิยํ วา ธมฺมํ อภินนฺทติ, อปฺปฏิกูลโต วา อภินนฺทติฯ