เมนู

8. วิภตฺติหารวิภงฺโค

[33] ตตฺถ กตโม วิภตฺติหาโร? ‘‘ธมฺมญฺจ ปทฏฺฐานํ ภูมิญฺจา’’ติฯ

ทฺเว สุตฺตานิ วาสนาภาคิยญฺจ นิพฺเพธภาคิยญฺจฯ ทฺเว ปฏิปทา ปุญฺญภาคิยา จ ผลภาคิยา จฯ ทฺเว สีลานิ สํวรสีลญฺจ ปหานสีลญฺจ, ตตฺถ ภควา วาสนาภาคิยํ สุตฺตํ ปุญฺญภาคิยาย ปฏิปทาย เทสยติ, โส สํวรสีเล ฐิโต เตน พฺรหฺมจริเยน พฺรหฺมจารี ภวติ, ตตฺถ ภควา นิพฺเพธภาคิยํ สุตฺตํ ผลภาคิยาย ปฏิปทาย เทสยติ, โส ปหานสีเล ฐิโต เตน พฺรหฺมจริเยน พฺรหฺมจารี ภวติฯ

ตตฺถ กตมํ วาสนาภาคิยํ สุตฺตํ? วาสนาภาคิยํ นาม สุตฺตํ ทานกถา สีลกถา สคฺคกถา กามานํ อาทีนโว เนกฺขมฺเม อานิสํโสติฯ

ตตฺถ กตมํ นิพฺเพธภาคิยํ สุตฺตํ? นิพฺเพธภาคิยํ นาม สุตฺตํ ยา จตุสจฺจปฺปกาสนา, วาสนาภาคิเย สุตฺเต นตฺถิ ปชานนา, นตฺถิ มคฺโค, นตฺถิ ผลํฯ นิพฺเพธภาคิเย สุตฺเต อตฺถิ ปชานนา, อตฺถิ มคฺโค, อตฺถิ ผลํฯ อิมานิ จตฺตาริ สุตฺตานิฯ อิเมสํ จตุนฺนํ สุตฺตานํ เทสนาย ผเลน สีเลน พฺรหฺมจริเยน สพฺพโต วิจเยน หาเรน วิจินิตฺวา ยุตฺติหาเรน โยชยิตพฺพา ยาวติกา ญาณสฺส ภูมิฯ

[34] ตตฺถ กตเม ธมฺมา สาธารณา? ทฺเว ธมฺมา สาธารณา นามสาธารณา วตฺถุสาธารณา จฯ ยํ วา ปน กิญฺจิ อญฺญมฺปิ เอวํ ชาติยํ, มิจฺฉตฺตนิยตานํ สตฺตานํ อนิยตานญฺจ สตฺตานํ ทสฺสนปฺปหาตพฺพา กิเลสา สาธารณา, ปุถุชฺชนสฺส โสตาปนฺนสฺส จ กามราคพฺยาปาทา สาธารณา, ปุถุชฺชนสฺส อนาคามิสฺส จ อุทฺธํภาคิยา สํโยชนา สาธารณา, ยํ กิญฺจิ อริยสาวโก โลกิยํ สมาปตฺติํ สมาปชฺชติ, สพฺพา สา อวีตราเคหิ [อวิคตราเคหิ (ก.)] สาธารณา, สาธารณา หิ ธมฺมา เอวํ อญฺญมญฺญํ ปรํ ปรํ สกํ สกํ วิสยํ นาติวตฺตนฺติฯ โยปิ อิเมหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต น โส ตํ ธมฺมํ อุปาติวตฺตติฯ อิเม ธมฺมา สาธารณาฯ

ตตฺถ กตเม ธมฺมา อสาธารณา? ยาว เทสนํ อุปาทาย คเวสิตพฺพา เสกฺขาเสกฺขา ภพฺพาภพฺพาติ, อฏฺฐมกสฺส โสตาปนฺนสฺส จ กามราคพฺยาปาทา สาธารณา ธมฺมตา อสาธารณา, อฏฺฐมกสฺส อนาคามิสฺส จ อุทฺธมฺภาคิยา สํโยชนา สาธารณา ธมฺมตา อสาธารณาฯ สพฺเพสํ เสกฺขานํ นามํ สาธารณํ ธมฺมตา อสาธารณาฯ สพฺเพสํ ปฏิปนฺนกานํ นามํ สาธารณํ ธมฺมตา อสาธารณาฯ สพฺเพสํ เสกฺขานํ เสกฺขสีลํ สาธารณํ ธมฺมตา อสาธารณาฯ เอวํ วิเสสานุปสฺสินา หีนุกฺกฏฺฐมชฺฌิมํ อุปาทาย คเวสิตพฺพํฯ

ทสฺสนภูมิ นิยามาวกฺกนฺติยา ปทฏฺฐานํ, ภาวนาภูมิ อุตฺตริกานํ ผลานํ ปตฺติยา ปทฏฺฐานํ, ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สมถสฺส ปทฏฺฐานํ, สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานํ, ทานมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ ปรโต โฆสสฺส สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, สีลมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ จินฺตามยิยา ปญฺญาย สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, ภาวนามยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ ภาวนามยิยา ปญฺญาย สาธารณํ ปทฏฺฐานํฯ ทานมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ ปรโต จ โฆสสฺส สุตมยิยา จ ปญฺญาย สาธารณํ ปทฏฺฐานํ สีลมยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ จินฺตามยิยา จ ปญฺญาย โยนิโส จ มนสิการสฺส สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, ภาวนามยํ ปุญฺญกิริยวตฺถุ ภาวนามยิยา จ ปญฺญาย สมฺมาทิฏฺฐิยา จ สาธารณํ ปทฏฺฐานํฯ ปติรูปเทสวาโส วิเวกสฺส จ สมาธิสฺส จ สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, สปฺปุริสูปนิสฺสโย ติณฺณญฺจ อเวจฺจปฺปสาทานํ สมถสฺส จ สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, อตฺตสมฺมาปณิธานํ หิริยา จ วิปสฺสนาย จ สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, อกุสลปริจฺจาโค กุสลวีมํสาย จ สมาธินฺทฺริยสฺส จ สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, ธมฺมสฺวากฺขาตตา กุสลมูลโรปนาย จ ผลสมาปตฺติยา จ สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, สงฺฆสุปฺปฏิปนฺนตา สงฺฆสุฏฺฐุตาย สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, สตฺถุสมฺปทา อปฺปสนฺนานญฺจ ปสาทาย ปสนฺนานญฺจ ภิยฺโยภาวาย สาธารณํ ปทฏฺฐานํ, อปฺปฏิหตปาติโมกฺขตา ทุมฺมงฺกูนญฺจ ปุคฺคลานํ นิคฺคหาย เปสลานญฺจ ปุคฺคลานํ ผาสุวิหาราย สาธารณํ ปทฏฺฐานํฯ เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน ‘‘ธมฺมญฺจ ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ

นิยุตฺโต วิภตฺติ หาโรฯ

9. ปริวตฺตนหารวิภงฺโค

[35] ตตฺถ กตโม ปริวตฺตโน หาโร? ‘‘กุสลากุสเล ธมฺเม’’ติฯ สมฺมาทิฏฺฐิสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา ภวติฯ เย จสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา อุปฺปชฺเชยฺยุํ อเนเก [อเนกา (ก.)] ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติฯ สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา จสฺส อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ, เต จสฺส ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺโป นิชฺชิณฺโณ ภวติฯ เย จสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺปปจฺจยา อุปฺปชฺเชยฺยุํ อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติฯ สมฺมาสงฺกปฺปปจฺจยา จสฺส อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติฯ เต จสฺส ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ เอวํ สมฺมาวาจสฺส สมฺมากมฺมนฺตสฺส สมฺมาอาชีวสฺส สมฺมาวายามสฺส สมฺมาสติสฺส สมฺมาสมาธิสฺส สมฺมาวิมุตฺตสฺส สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนํ นิชฺชิณฺณํ ภวติฯ เย จสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนปจฺจยา อุปฺปชฺเชยฺยุํ อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติฯ สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนปจฺจยา จสฺส อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ, เต จสฺส ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ

[36] ยสฺส วา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตสฺส ปาณาติปาโต ปหีโน โหติฯ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตสฺส อทินฺนาทานํ ปหีนํ โหติฯ พฺรหฺมจาริสฺส อพฺรหฺมจริยํ ปหีนํ โหติฯ สจฺจวาทิสฺส มุสาวาโท ปหีโน โหติฯ อปิสุณวาจสฺส ปิสุณา วาจา ปหีนา โหติฯ สณฺหวาจสฺส ผรุสา วาจา ปหีนา โหติฯ กาลวาทิสฺส สมฺผปฺปลาโป ปหีโน โหติฯ อนภิชฺฌาลุสฺส [อนภิชฺฌามนสฺส (ก.)] อภิชฺฌา ปหีนา โหติฯ อพฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท ปหีโน โหติฯ สมฺมาทิฏฺฐิสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ ปหีนา โหติฯ

เย จ โข เกจิ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ครหนฺติ, เนสํ สนฺทิฏฺฐิกา สหธมฺมิกา คารยฺหา วาทานุวาทา อาคจฺฉนฺติฯ สมฺมาทิฏฺฐิญฺจ เต ภวนฺโต ธมฺมํ ครหนฺติฯ เตน หิ เย มิจฺฉาทิฏฺฐิกา, เตสํ ภวนฺตานํ ปุชฺชา จ ปาสํสา จฯ เอวํ สมฺมาสงฺกปฺปํ สมฺมาวาจํ สมฺมากมฺมนฺตํ สมฺมาอาชีวํ สมฺมาวายามํ สมฺมาสติํ สมฺมาสมาธิํ สมฺมาวิมุตฺติํ สมฺมาวิมุตฺติญาณทสฺสนญฺจ เต ภวนฺโต ธมฺมํ ครหนฺติฯ เตน หิ เย มิจฺฉาวิมุตฺติญาณทสฺสนา, เตสํ ภวนฺตานํ ปุชฺชา จ ปาสํสา จฯ