ปฐมํ ฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อธิฏฺฐาติ ; อธิฏฺฐาเน ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ – อธิฏฺฐานวสีฯ ปฐมํ ฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ วุฏฺฐาติ; วุฏฺฐาเน ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ – วุฏฺฐานวสีฯ ปฐมํ ฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ ปจฺจเวกฺขติ; ปจฺจเวกฺขณาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ – ปจฺจเวกฺขณาวสีฯ

ทุติยํ ฌานํ…เป.… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อาวชฺชติ; อาวชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ – อาวชฺชนวสีฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ สมาปชฺชติ…เป.… อธิฏฺฐาติ… วุฏฺฐาติ… ปจฺจเวกฺขติ; ปจฺจเวกฺขณาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ – ปจฺจเวกฺขณาวสีฯ อิมา ปญฺจ วสิโยฯ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ ญาณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสีภาวตา ปญฺญา นิโรธสมาปตฺติยา ญาณํ’’ฯ

นิโรธสมาปตฺติญาณนิทฺเทโส จตุตฺติํสติโมฯ

35. ปรินิพฺพานญาณนิทฺเทโส

[86] กถํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺญา ปรินิพฺพาเน ญาณํ? อิธ สมฺปชาโน เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย…เป.… ญาเณน อวิชฺชาย… ปาโมชฺเชน อรติยา … ปฐเมน ฌาเนน นีวรณานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติฯ

อถ วา ปน สมฺปชานสฺส อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺตสฺส อิทญฺเจว จกฺขุปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อญฺญญฺจ จกฺขุปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติฯ อิทญฺเจว โสตปวตฺตํ…เป.… ฆานปวตฺตํ… ชิวฺหาปวตฺตํ… กายปวตฺตํ… มโนปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อญฺญญฺจ มโนปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติฯ