เมนู

4. ธมฺมฏฺฐิติญาณนิทฺเทโส

[45] กถํ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํ? อวิชฺชา สงฺขารานํ อุปฺปาทฏฺฐิติ จ ปวตฺตฏฺฐิติ จ นิมิตฺตฏฺฐิติ จ อายูหนฏฺฐิติ จ สญฺโญคฏฺฐิติ จ ปลิโพธฏฺฐิติ จ สมุทยฏฺฐิติ จ เหตุฏฺฐิติ จ ปจฺจยฏฺฐิติ จฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ อวิชฺชา ปจฺจโย, สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา สงฺขารานํ อุปฺปาทฏฺฐิติ จ ปวตฺตฏฺฐิติ จ นิมิตฺตฏฺฐิติ จ อายูหนฏฺฐิติ จ สญฺโญคฏฺฐิติ จ ปลิโพธฏฺฐิติ จ สมุทยฏฺฐิติ จ เหตุฏฺฐิติ จ ปจฺจยฏฺฐิติ จฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ อวิชฺชา ปจฺจโย, สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

สงฺขารา วิญฺญาณสฺส…เป.… วิญฺญาณํ นามรูปสฺส… นามรูปํ สฬายตนสฺส… สฬายตนํ ผสฺสสฺส… ผสฺโส เวทนาย… เวทนา ตณฺหาย… ตณฺหา อุปาทานสฺส… อุปาทานํ ภวสฺส… ภโว ชาติยา… ชาติ ชรามรณสฺส อุปฺปาทฏฺฐิติ จ ปวตฺตฏฺฐิติ จ นิมิตฺตฏฺฐิติ จ อายูหนฏฺฐิติ จ สญฺโญคฏฺฐิติ จ ปลิโพธฏฺฐิติ จ สมุทยฏฺฐิติ จ เหตุฏฺฐิติ จ ปจฺจยฏฺฐิติ จฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ ชาติ ปจฺจโย, ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ ชรามรณสฺส อุปฺปาทฏฺฐิติ จ ปวตฺตฏฺฐิติ จ นิมิตฺตฏฺฐิติ จ อายูหนฏฺฐิติ จ สญฺโญคฏฺฐิติ จ ปลิโพธฏฺฐิติ จ สมุทยฏฺฐิติ จ เหตุฏฺฐิติ จ ปจฺจยฏฺฐิติ จฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ ชาติ ปจฺจโย, ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

[46] อวิชฺชา เหตุ, สงฺขารา เหตุสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา เหตุ, สงฺขารา เหตุสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

สงฺขารา เหตุ, วิญฺญาณํ เหตุสมุปฺปนฺนํ…เป.… วิญฺญาณํ เหตุ, นามรูปํ เหตุสมุปฺปนฺนํ… นามรูปํ เหตุ, สฬายตนํ เหตุสมุปฺปนฺนํ… สฬายตนํ เหตุ, ผสฺโส เหตุสมุปฺปนฺโน… ผสฺโส เหตุ, เวทนา เหตุสมุปฺปนฺนา… เวทนา เหตุ, ตณฺหา เหตุสมุปฺปนฺนา… ตณฺหา เหตุ, อุปาทานํ เหตุสมุปฺปนฺนํ… อุปาทานํ เหตุ, ภโว เหตุสมุปฺปนฺโน… ภโว เหตุ, ชาติ เหตุสมุปฺปนฺนา… ชาติ เหตุ, ชรามรณํ เหตุสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ เหตุ, ชรามรณํ เหตุสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

อวิชฺชา ปฏิจฺจา, สงฺขารา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา ปฏิจฺจา, สงฺขารา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

สงฺขารา ปฏิจฺจา, วิญฺญาณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ…เป.… วิญฺญาณํ ปฏิจฺจา, นามรูปํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ… นามรูปํ ปฏิจฺจา, สฬายตนํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ… สฬายตนํ ปฏิจฺจา, ผสฺโส ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน… ผสฺโส ปฏิจฺจา, เวทนา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา… เวทนา ปฏิจฺจา, ตณฺหา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา… ตณฺหา ปฏิจฺจา, อุปาทานํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ… อุปาทานํ ปฏิจฺจา, ภโว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน… ภโว ปฏิจฺจา, ชาติ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา… ชาติ ปฏิจฺจา, ชรามรณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ ปฏิจฺจา, ชรามรณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

อวิชฺชา ปจฺจโย, สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํ ฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา ปจฺจโย, สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

สงฺขารา ปจฺจยา, วิญฺญาณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ…เป.… วิญฺญาณํ ปจฺจโย, นามรูปํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ… นามรูปํ ปจฺจโย, สฬายตนํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ… สฬายตนํ ปจฺจโย, ผสฺโส ปจฺจยสมุปฺปนฺโน… ผสฺโส ปจฺจโย, เวทนา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา… เวทนา ปจฺจโย, ตณฺหา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา… ตณฺหา ปจฺจโย, อุปาทานํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ… อุปาทานํ ปจฺจโย, ภโว ปจฺจยสมุปฺปนฺโน… ภโว ปจฺจโย, ชาติ ปจฺจยสมุปฺปนฺนา… ชาติ ปจฺจโย, ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ อตีตมฺปิ อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ ปจฺจโย, ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํฯ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ – ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

[47] ปุริมกมฺมภวสฺมิํ โมโห อวิชฺชา, อายูหนา สงฺขารา, นิกนฺติ ตณฺหา, อุปคมนํ อุปาทานํ, เจตนา ภโวฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา ปุริมกมฺมภวสฺมิํ อิธ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยาฯ อิธ ปฏิสนฺธิ วิญฺญาณํ, โอกฺกนฺติ นามรูปํ, ปสาโท อายตนํ, ผุฏฺโฐ ผสฺโส, เวทยิตํ เวทนาฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธุปปตฺติภวสฺมิํ ปุเรกตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยาฯ

อิธ ปริปกฺกตฺตา อายตนานํ โมโห อวิชฺชา, อายูหนา สงฺขารา, นิกนฺติ ตณฺหา อุปคมนํ อุปาทานํ, เจตนา ภโวฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธ กมฺมภวสฺมิํ อายติํ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยาฯ อายติํ ปฏิสนฺธิ วิญฺญาณํ, โอกฺกนฺติ นามรูปํ, ปสาโท อายตนํ, ผุฏฺโฐ ผสฺโส, เวทยิตํ เวทนาฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อายติํ อุปปตฺติภวสฺมิํ อิธ กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยาฯ อิติเม จตุสงฺเขเป ตโย อทฺเธ ติสนฺธิํ วีสติยา อากาเรหิ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ ชานาติ ปสฺสติ อญฺญาติ ปฏิวิชฺฌติฯ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํ’’ฯ

ธมฺมฏฺฐิติญาณนิทฺเทโส จตุตฺโถฯ

5. สมฺมสนญาณนิทฺเทโส

[48] กถํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ?

ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ, ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ, อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํฯ

ยา กาจิ เวทนา…เป.… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิญฺญาณํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ, ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ, อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํฯ

จกฺขุํ…เป.… ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ, ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ, อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํฯ

รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน, ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํฯ เวทนา…เป.… สญฺญา…เป.… สงฺขารา…เป.… วิญฺญาณํ…เป.… จกฺขุ…เป.… ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน, ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน, อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํฯ