ตาย สติยา เตน ญาเณน เต ธมฺเม อนุปสฺสติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนาสติปฏฺฐานา’’ฯ

ภาวนาติ จตสฺโส ภาวนา – ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเฐน ภาวนา, อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเฐน ภาวนา, ตทุปควีริยวาหนฏฺเฐน ภาวนา, อาเสวนฏฺเฐน ภาวนาฯ เอวํ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรตีติฯ

สติปฏฺฐานกถา นิฏฺฐิตาฯ

9. วิปสฺสนากถา

[36] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กญฺจิ [กิญฺจิ (ก.) อ. นิ. 6.99-100 ปสฺสิตพฺพา] สงฺขารํ นิจฺจโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา อสมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ อโนกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา [อรหตฺตผลํ วา (สฺยา. ก.) อ. นิ. 6.98 ปสฺสิตพฺพา] สจฺฉิกริสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สพฺพสงฺขาเร อนิจฺจโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ, สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กญฺจิ สงฺขารํ สุขโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา อสมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ อโนกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สพฺพสงฺขาเร ทุกฺขโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กญฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา อสมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ อโนกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สพฺพธมฺเม [กญฺจิ ธมฺมํ (สฺยา.), กิญฺจิ ธมฺมํ (ก.) อ. นิ. 6.100 ปสฺสิตพฺพา] อนตฺตโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิพฺพานํ ทุกฺขโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา อสมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ อโนกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ นิพฺพานํ สุขโต สมนุปสฺสนฺโต อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต ภวิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; อนุโลมิกาย ขนฺติยา สมนฺนาคโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมิสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ; สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมมาโน โสตาปตฺติผลํ วา สกทาคามิผลํ วา อนาคามิผลํ วา อรหตฺตํ วา สจฺฉิกริสฺสตีติ – ฐานเมตํ วิชฺชติ’’ฯ

[37] กติหากาเรหิ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติ, กติหากาเรหิ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติ? จตฺตารีสาย อากาเรหิ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติ, จตฺตารีสาย อากาเรหิ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

กตเมหิ จตฺตารีสาย อากาเรหิ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติ, กตมหิ จตฺตารีสาย อากาเรหิ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติ? ปญฺจกฺขนฺเธ อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต อีติโต อุปทฺทวโต ภยโต อุปสคฺคโต จลโต ปภงฺคุโต [ปภงฺคโต (สฺยา.)] อทฺธุวโต อตาณโต [อตฺตาณโต (สฺยา.)] อเลณโต อสรณโต ริตฺตโต ตุจฺฉโต สุญฺญโต อนตฺตโต อาทีนวโต วิปริณามธมฺมโต อสารกโต อฆมูลโต วธกโต วิภวโต สาสวโต สงฺขตโต มารามิสโต ชาติธมฺมโต ชราธมฺมโต พฺยาธิธมฺมโต มรณธมฺมโต โสกธมฺมโต ปริเทวธมฺมโต อุปายาสธมฺมโต สํกิเลสิกธมฺมโตฯ

[38] ปญฺจกฺขนฺเธ อนิจฺจโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ นิจฺจํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ทุกฺขโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ สุขํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ โรคโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อาโรคฺยํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ คณฺฑโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อคณฺฑํ [นิคณฺโฑ (สฺยา.)] นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ สลฺลโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ วิสลฺลํ [นิสฺสลฺลํ (สฺยา.)] นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ อฆโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนโฆ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อาพาธโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนาพาโธ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ปรโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อปรปฺปจฺจยํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ปโลกโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อปโลกธมฺโม นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อีติโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนีติกํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ อุปทฺทวโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนุปทฺทวํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ภยโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อภยํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อุปสคฺคโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนุปสคฺคํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ จลโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อจลํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ปภงฺคุโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อปภงฺคุ [อปฺปภงฺคํ (สฺยา.)] นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ อทฺธุวโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ ธุวํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อตาณโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ ตาณํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อเลณโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ เลณํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อสรณโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ สรณํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ ริตฺตโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อริตฺตํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ ตุจฺฉโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อตุจฺฉํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ สุญฺญโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ ปรมสุญฺญํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อนตฺตโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ ปรมตฺถํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อาทีนวโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนาทีนวํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ วิปริณามธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อวิปริณามธมฺมํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ อสารกโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ สารํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อฆมูลโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนฆมูลํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ วธกโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อวธกํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ วิภวโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อวิภวํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ สาสวโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนาสวํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ สงฺขตโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อสงฺขตํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ มารามิสโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ นิรามิสํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ชาติธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อชาตํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ชราธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ

ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อชรํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ พฺยาธิธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อพฺยาธิ [อพฺยาธิธมฺมํ (สฺยา.)] นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

ปญฺจกฺขนฺเธ มรณธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อมตํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ โสกธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อโสกํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ ปริเทวธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อปริเทวํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ อุปายาสธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อนุปายาสํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ ปญฺจกฺขนฺเธ สํกิเลสิกธมฺมโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ อสํกิลิฏฺฐํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

[39] อนิจฺจโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ ทุกฺขโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ โรคโตติ , ทุกฺขานุปสฺสนาฯ คณฺฑโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ สลฺลโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ อฆโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ อาพาธโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ ปรโตติ, อนตฺตานุปสฺสนาฯ ปโลกโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ อีติโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ

อุปทฺทวโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ ภยโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนา ฯ อุปสคฺคโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ จลโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ ปภงฺคุโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ อทฺธุวโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ อตาณโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ อเลณโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ อสรณโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ ริตฺตโตติ, อนตฺตานุปสฺสนาฯ

ตุจฺฉโตติ, อนตฺตานุปสฺสนาฯ สุญฺญโตติ, อนตฺตานุปสฺสนาฯ อนตฺตโตติ , อนตฺตานุปสฺสนาฯ อาทีนวโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ วิปริณามธมฺมโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ อสารกโตติ, อนตฺตานุปสฺสนาฯ

อฆมูลโตติ , ทุกฺขานุปสฺสนาฯ วธกโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ วิภวโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ สาสวโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ

สงฺขตโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ มารามิสโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ ชาติธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ ชราธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ พฺยาธิธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ มรณธมฺมโตติ, อนิจฺจานุปสฺสนาฯ โสกธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ ปริเทวธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ อุปายาสธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ สํกิเลสิกธมฺมโตติ, ทุกฺขานุปสฺสนาฯ

อิเมหิ จตฺตาลีสาย อากาเรหิ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติฯ อิเมหิ จตฺตาลีสาย อากาเรหิ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

อิเมหิ จตฺตาลีสาย อากาเรหิ อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภนฺตสฺส, อิเมหิ จตฺตาลีสาย อากาเรหิ สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมนฺตสฺส กติ อนิจฺจานุปสฺสนา, กติ ทุกฺขานุปสฺสนา, กติ อนตฺตานุปสฺสนา?

ปญฺจวีสติ อนตฺตานุปสฺสนา, ปญฺญาส อนิจฺจานุปสฺสนา;

สตํ ปญฺจวีสติ เจว, ยานิ ทุกฺเข ปวุจฺจเรติฯ

วิปสฺสนากถา นิฏฺฐิตาฯ

10. มาติกากถา

[40] นิจฺฉาโต [นิจฺฉาโต มุจฺจตีติ (สฺยา.)], โมกฺโข วิโมกฺโข, วิชฺชาวิมุตฺติ, อธิสีลํ, อธิจิตฺตํ, อธิปญฺญา, ปสฺสทฺธิ, ญาณํ, ทสฺสนํ วิสุทฺธิ [สุทฺธิ (สฺยา.)] เนกฺขมฺมํ, นิสฺสรณํ ปวิเวโก, โวสฺสคฺโค, จริยา, ฌานวิโมกฺโข, ภาวนา, อธิฏฺฐานํ, ชีวิตํฯ