อิริยาปถจริยา จ ปณิธิสมฺปนฺนานํฯ อายตนจริยา จ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํฯ สติจริยา จ อปฺปมาทวิหารีนํฯ สมาธิจริยา จ อธิจิตฺตมนุยุตฺตานํฯ ญาณจริยา จ พุทฺธิสมฺปนฺนานํฯ มคฺคจริยา จ สมฺมาปฏิปนฺนานํฯ ปตฺติจริยา จ อธิคตผลานํฯ โลกตฺถจริยา จ ตถาคตานํ อรหนฺตานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ ปเทเส ปจฺเจกพุทฺธานํ ปเทเส สาวกานํฯ อิมา อฏฺฐ จริยาโยฯ

[29] อปราปิ อฏฺฐ จริยาโยฯ อธิมุจฺจนฺโต สทฺธาย จรติ, ปคฺคณฺหนฺโต วีริเยน จรติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต สติยา จรติ, อวิกฺเขปํ กโรนฺโต สมาธินา จรติ, ปชานนฺโต ปญฺญาย จรติ, วิชานนฺโต วิญฺญาณจริยาย จรติ, เอวํ ปฏิปนฺนสฺส กุสลา ธมฺมา อายาเปนฺตีติ อายตนจริยาย จรติ, เอวํ ปฏิปนฺโน วิเสสมธิคจฺฉตีติ วิเสสจริยาย จรติฯ อิมา อฏฺฐ จริยาโยฯ

อปราปิ อฏฺฐ จริยาโยฯ ทสฺสนจริยา จ สมฺมาทิฏฺฐิยา, อภินิโรปนจริยา จ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส, ปริคฺคหจริยา จ สมฺมาวาจาย, สมุฏฺฐานจริยา จ สมฺมากมฺมนฺตสฺส, โวทานจริยา จ สมฺมาอาชีวสฺส, ปคฺคหจริยา จ สมฺมาวายามสฺส, อุปฏฺฐานจริยา จ สมฺมาสติยา, อวิกฺเขปจริยา จ สมฺมาสมาธิสฺสฯ อิมา อฏฺฐ จริยาโยติฯ

จริยากถา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปาฏิหาริยกถา

[30] ‘‘ตีณิมานิ , ภิกฺขเว [อ. นิ. 3.61 ปสฺสิตพฺพา], ปาฏิหาริยานิฯ กตมานิ ตีณิ? อิทฺธิปาฏิหาริยํ, อาเทสนาปาฏิหาริยํ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาฏิหาริยํ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ , พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ; อาวิภาวํ ติโรภาวํ…เป.… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิปาฏิหาริยํฯ

‘‘กตมญฺจ , ภิกฺขเว, อาเทสนาปาฏิหาริยํ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ นิมิตฺเตน อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ, อปิ จ โข มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ, นปิ มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, อปิ จ โข วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ น เหว โข นิมิตฺเตน อาทิสติ, นปิ มนุสฺสานํ วา อมนุสฺสานํ วา เทวตานํ วา สทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, นปิ วิตกฺกยโต วิจารยโต วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสติ, อปิ จ โข อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิํ สมาปนฺนสฺส เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ – ‘ยถา อิมสฺส โภโต มโนสงฺขารา ปณิหิตา อิมสฺส [ตถา อิมสฺส (สฺยา.), ยถา อิมสฺส (ก.) อ. นิ. 3.61 ปสฺสิตพฺพา] จิตฺตสฺส อนนฺตรา อมุกํ นาม วิตกฺกํ วิตกฺกยิสฺสตี’ติ [วิตกฺเกสฺสตีติ (สฺยา.) อ. นิ. 3.61]ฯ โส พหุํ เจปิ อาทิสติ, ตเถว ตํ โหติ, โน อญฺญถาฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ เอวมนุสาสติ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ, มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถฯ เอวํ มนสิ กโรถ, มา เอวํ มนสิ กริตฺถฯ อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’ติฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ตีณิ ปาฏิหาริยานิ’’ฯ

[31] เนกฺขมฺมํ อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ กามจฺฉนฺทํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน เนกฺขมฺเมน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ

‘‘ตํ โข ปน เนกฺขมฺมํ เอวํ อาเสวิตพฺพํ, เอวํ ภาเวตพฺพํ , เอวํ พหุลีกาตพฺพํ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

อพฺยาปาโท อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ พฺยาปาทํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน อพฺยาปาเทน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘โส โข ปน อพฺยาปาโท เอวํ อาเสวิตพฺโพ, เอวํ ภาเวตพฺโพ, เอวํ พหุลีกาตพฺโพ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

อาโลกสญฺญา อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ ถินมิทฺธํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย ตาย อาโลกสญฺญาย สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘สา โข ปน อาโลกสญฺญา เอวํ อาเสวิตพฺพา, เอวํ ภาเวตพฺพา, เอวํ พหุลีกาตพฺพา, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

อวิกฺเขโป อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ อุทฺธจฺจํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน อวิกฺเขเปน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘โส โข ปน อวิกฺเขโป เอวํ อาเสวิตพฺโพ, เอวํ ภาเวตพฺโพ, เอวํ พหุลีกาตพฺโพ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

ธมฺมววตฺถานํ อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ วิจิกิจฺฉํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน ธมฺมววตฺถาเนน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘ตํ โข ปน ธมฺมววตฺถานํ เอวํ อาเสวิตพฺพํ, เอวํ ภาเวตพฺพํ, เอวํ พหุลีกาตพฺพํ, เอวํ ตทนุธมฺมตา, สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

ญาณํ อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ อวิชฺชํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน ญาเณน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘ตํ โข ปน ญาณํ เอวํ อาเสวิตพฺพํ, เอวํ ภาเวตพฺพํ, เอวํ พหุลีกาตพฺพํ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

ปาโมชฺชํ อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ อรติํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน ปาโมชฺเชน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ

‘‘ตํ โข ปน ปาโมชฺชํ เอวํ อาเสวิตพฺพํ, เอวํ ภาเวตพฺพํ , เอวํ พหุลีกาตพฺพํ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํ…เป.…ฯ

ปฐมํ ฌานํ อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ นีวรเณ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน ปฐเมน ฌาเนน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘ตํ โข ปน ปฐมํ ฌานํ เอวํ อาเสวิตพฺพํ, เอวํ ภาเวตพฺพํ, เอวํ พหุลีกาตพฺพํ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํ…เป.…ฯ

อรหตฺตมคฺโค อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ สพฺพกิเลเส ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ เย เตน อรหตฺตมคฺเคน สมนฺนาคตา, สพฺเพ เต วิสุทฺธจิตฺตา อนาวิลสงฺกปฺปาติ – อาเทสนาปาฏิหาริยํฯ ‘‘โส โข ปน อรหตฺตมคฺโค เอวํ อาเสวิตพฺโพ, เอวํ ภาเวตพฺโพ, เอวํ พหุลีกาตพฺโพ, เอวํ ตทนุธมฺมตา สติ อุปฏฺฐาเปตพฺพา’’ติ – อนุสาสนีปาฏิหาริยํฯ

[32] เนกฺขมฺมํ อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ กามจฺฉนฺทํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ ยา จ อิทฺธิ ยญฺจ ปาฏิหาริยํ, อิทํ วุจฺจติ อิทฺธิปาฏิหาริยํฯ อพฺยาปาโท อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ พฺยาปาทํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ ยา จ อิทฺธิ ยญฺจ ปาฏิหาริยํ, อิทํ วุจฺจติ อิทฺธิปาฏิหาริยํฯ อาโลกสญฺญา อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ ถินมิทฺธํ ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํ…เป.… อรหตฺตมคฺโค อิชฺฌตีติ – อิทฺธิฯ สพฺพกิเลเส ปฏิหรตีติ – ปาฏิหาริยํฯ ยา จ อิทฺธิ ยญฺจ ปาฏิหาริยํ, อิทํ วุจฺจติ อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ ฯ

ปาฏิหาริยกถา นิฏฺฐิตาฯ

7. สมสีสกถา

[33] สพฺพธมฺมานํ [สพฺเพสํ ธมฺมานํ (ก.) ปฏิ. ม. 1.87 ปสฺสิตพฺพา] สมฺมาสมุจฺเฉเท นิโรเธ จ อนุปฏฺฐานตา ปญฺญา สมสีสฏฺเฐ ญาณํฯ

สพฺพธมฺมานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา, ทฺวาทสายตนานิ, อฏฺฐารส ธาตุโย, กุสลา ธมฺมา, อกุสลา ธมฺมา, อพฺยากตา ธมฺมา, กามาวจรา ธมฺมา, รูปาวจรา ธมฺมา, อรูปาวจรา ธมฺมา, อปริยาปนฺนา ธมฺมาฯ