เมนู

หญฺจิ น อตีเต กิเลเส ปชหติ, น อนาคเต…เป.… น ปจฺจุปฺปนฺเน กิเลเส ปชหติ, เตน หิ นตฺถิ มคฺคภาวนา, นตฺถิ ผลสจฺฉิกิริยา, นตฺถิ กิเลสปฺปหานํ, นตฺถิ ธมฺมาภิสมโยติ? อตฺถิ มคฺคภาวนา, อตฺถิ ผลสจฺฉิกิริยา, อตฺถิ กิเลสปฺปหานํ, อตฺถิ ธมฺมาภิสมโยฯ ยถา กถํ วิย? เสยฺยถาปิ ตรุโณ รุกฺโข อชาตผโลฯ ตเมนํ ปุริโส มูลํ ฉินฺเทยฺยฯ เย ตสฺส รุกฺขสฺส อชาตผลา, เต อชาตาเยว น ชายนฺติ, อนิพฺพตฺตาเยว น นิพฺพตฺตนฺติ, อนุปฺปนฺนาเยว น อุปฺปชฺชนฺติ, อปาตุภูตาเยว น ปาตุภวนฺติฯ เอวเมวํ อุปฺปาโท เหตุ, อุปฺปาโท ปจฺจโย กิเลสานํ นิพฺพตฺติยาติฯ อุปฺปาเท อาทีนวํ ทิสฺวา อนุปฺปาเท จิตฺตํ ปกฺขนฺทติฯ อนุปฺปาเท จิตฺตสฺส ปกฺขนฺทตฺตา เย อุปฺปาทปจฺจยา กิเลสา นิพฺพตฺเตยฺยุํ, เต อชาตาเยว น ชายนฺติ, อนิพฺพตฺตาเยว น นิพฺพตฺตนฺติ, อนุปฺปนฺนาเยว น อุปฺปชฺชนฺติ, อปาตุภูตาเยว น ปาตุภวนฺติฯ เอวํ เหตุนิโรธา ทุกฺขนิโรโธฯ ปวตฺตํ เหตุ, นิมิตฺตํ เหตุ, อายูหนา เหตุฯ อายูหนา ปจฺจโย กิเลสานํ นิพฺพตฺติยาติฯ อายูหเน อาทีนวํ ทิสฺวา อนายูหเน จิตฺตํ ปกฺขนฺทติฯ อนายูหเน จิตฺตสฺส ปกฺขนฺทตฺตา, เย อายูหนปจฺจยา กิเลสา นิพฺพตฺเตยฺยุํ, เต อชาตาเยว น ชายนฺติ, อนิพฺพตฺตาเยว น นิพฺพตฺตนฺติ, อนุปฺปนฺนาเยว น อุปฺปชฺชนฺติ, อปาตุภูตาเยว น ปาตุภวนฺติฯ เอวํ เหตุนิโรธา ทุกฺขนิโรโธฯ เอวํ อตฺถิ มคฺคภาวนา, อตฺถิ ผลสจฺฉิกิริยา, อตฺถิ กิเลสปฺปหานํ, อตฺถิ ธมฺมาภิสมโยติฯ

อภิสมยกถา นิฏฺฐิตาฯ

4. วิเวกกถา

[22] สาวตฺถินิทานํ [สํ นิ. 3.5.149 ปสฺสิตพฺพา]ฯ ‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, เย เกจิ พลกรณียา กมฺมนฺตา กรียนฺติ, สพฺเพ เต ปถวิํ นิสฺสาย ปถวิยํ ปติฏฺฐาย เอวเมเต พลกรณียา กมฺมนฺตา กรียนฺติ, เอวเมวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ สมฺมาสงฺกปฺปํ…เป.… สมฺมาวาจํ… สมฺมากมฺมนฺตํ… สมฺมาอาชีวํ… สมฺมาวายามํ… สมฺมาสติํ… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรติฯ

[23] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ [เยปิเม (สฺยา.) สํ. นิ. 5.150 ปสฺสิตพฺพา] พีชคามภูตคามา วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺติ, สพฺเพ เต ปถวิํ นิสฺสาย ปถวิยํ ปติฏฺฐาย เอวเมเต พีชคามภูตคามา วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺติ; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ ปาปุณาติ ธมฺเมสุฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ ปาปุณาติ ธมฺเมสุ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ สมฺมาสงฺกปฺปํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาวาจํ ภาเวติ… สมฺมากมฺมนฺตํ ภาเวติ… สมฺมาอาชีวํ ภาเวติ… สมฺมาวายามํ ภาเวติ… สมฺมาสติํ ภาเวติ… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐาย อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ ปาปุณาติ ธมฺเมสู’’ติฯ

1. มคฺคงฺคนิทฺเทโส

[24] สมฺมาทิฏฺฐิยา ปญฺจ วิเวกา, ปญฺจ วิราคา, ปญฺจ นิโรธา, ปญฺจ โวสฺสคฺคา, ทฺวาทส นิสฺสยาฯ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส…เป.… สมฺมาวาจาย… สมฺมากมฺมนฺตสฺส… สมฺมาอาชีวสฺส… สมฺมาวายามสฺส… สมฺมาสติยา… สมฺมาสมาธิสฺส ปญฺจ วิเวกา, ปญฺจ วิราคา, ปญฺจ นิโรธา, ปญฺจ โวสฺสคฺคา, ทฺวาทส นิสฺสยาฯ