โย สาวกปารมิปฺปตฺโต , โส เตน อติเรโก โหติ, อธิโก โหติ, วิเสโส โหติฯ ตสฺส ญาณํ ปภิชฺชติฯ
ทฺเว ปุคฺคลา ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา, ทฺเวปิ ปุพฺพโยคสมฺปนฺนา, ทฺเวปิ พหุสฺสุตา, ทฺเวปิ เทสนาพหุลา, ทฺเวปิ ครูปนิสฺสิตา, ทฺเวปิ วิหารพหุลา, ทฺเวปิ ปจฺจเวกฺขณาพหุลา, ทฺเวปิ อเสขปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา – เอโก สาวกปารมิปฺปตฺโต, เอโก ปจฺเจกสมฺพุทฺโธฯ โย ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ, โส เตน อติเรโก โหติ, อธิโก โหติ, วิเสโส โหติฯ ตสฺส ญาณํ ปภิชฺชติฯ
ปจฺเจกพุทฺธญฺจ สเทวกญฺจ โลกํ อุปาทาย ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อคฺโค ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต ปญฺญาปเภทกุสโล ปภินฺนญาโณ อธิคตปฏิสมฺภิโท จตุเวสารชฺชปฺปตฺโต ทสพลธารี ปุริสาสโภ ปุริสสีโห…เป.… เยปิ เต ขตฺติยปณฺฑิตา พฺราหฺมณปณฺฑิตา คหปติปณฺฑิตา สมณปณฺฑิตา นิปุณา กตปรปฺปวาทา วาลเวธิรูปา โวภินฺทนฺตา มญฺเญ จรนฺติ ปญฺญาคเตน ทิฏฺฐิคตานิ, เต ปญฺหํ อภิสงฺขริตฺวา อภิสงฺขริตฺวา ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉนฺติ คูฬฺหานิ จ ปฏิจฺฉนฺนานิ จฯ กถิตา วิสชฺชิตา จ เต ปญฺหา ภควตา โหนฺติ นิทฺทิฏฺฐการณา, อุปกฺขิตฺตกา จ เต ภควโต สมฺปชฺชนฺติฯ อถ โข ภควา ตตฺถ อติโรจติ, ยทิทํ ปญฺญายาติ อคฺโค ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโตติฯ
มหาปญฺญากถา นิฏฺฐิตาฯ
2. อิทฺธิกถา
[9] กา อิทฺธิ? กติ อิทฺธิโย? อิทฺธิยา กติ ภูมิโย, กติ ปาทา, กติ ปทานิ, กติ มูลานิ? กา อิทฺธีติ? อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิฯ กติ อิทฺธิโยติ? ทส อิทฺธิโยฯ อิทฺธิยา กติ ภูมิโยติ? อิทฺธิยา จตสฺโส ภูมิโย, จตฺตาโร ปาทา, อฏฺฐ ปทานิ, โสฬส มูลานิฯ
[10] กตมา ทส อิทฺธิโย? อธิฏฺฐานา อิทฺธิ, วิกุพฺพนา อิทฺธิ, มโนมยา อิทฺธิ, ญาณวิปฺผารา อิทฺธิ, สมาธิวิปฺผารา อิทฺธิ, อริยา อิทฺธิ, กมฺมวิปากชา อิทฺธิ, ปุญฺญวโต อิทฺธิ, วิชฺชามยา อิทฺธิ, ตตฺถ ตตฺถ สมฺมา ปโยคปจฺจยา [สมฺมปฺปโยคปจฺจยา (สฺยา. ก.)] อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิฯ
อิทฺธิยา กตมา จตสฺโส ภูมิโย? วิเวกชาภูมิ ปฐมํ ฌานํ, ปีติสุขภูมิ ทุติยํ ฌานํ, อุเปกฺขาสุขภูมิ ตติยํ ฌานํ, อทุกฺขมสุขาภูมิ จตุตฺถํ ฌานํฯ อิทฺธิยา อิมา จตสฺโส ภูมิโย อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย อิทฺธิวิกุพฺพนตาย อิทฺธิวิสวิตาย อิทฺธิวสีภาวาย อิทฺธิเวสารชฺชาย สํวตฺตนฺตีติฯ
อิทฺธิยา กตเม จตฺตาโร ปาทา? อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, จิตฺตสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีริยสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ, วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติฯ อิทฺธิยา อิเม จตฺตาโร ปาทา อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย อิทฺธิวิกุพฺพนตาย อิทฺธิวิสวิตาย อิทฺธิวสีภาวาย อิทฺธิเวสารชฺชาย สํวตฺตนฺตีติฯ
อิทฺธิยา กตมานิ อฏฺฐ ปทานิ? ฉนฺทํ เจ ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธิํ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํฯ ฉนฺโท น สมาธิ, สมาธิ น ฉนฺโทฯ อญฺโญ ฉนฺโท, อญฺโญ สมาธิฯ วีริยํ เจ ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธิํ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํฯ วีริยํ น สมาธิ, สมาธิ น วีริยํฯ อญฺญํ วีริยํ, อญฺโญ สมาธิฯ จิตฺตํ เจ ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธิํ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํฯ จิตฺตํ น สมาธิ, สมาธิ น จิตฺตํฯ อญฺญํ จิตฺตํ, อญฺโญ สมาธิฯ วีมํสํ เจ ภิกฺขุ นิสฺสาย ลภติ สมาธิํ, ลภติ จิตฺตสฺส เอกคฺคตํฯ วีมํสา น สมาธิ, สมาธิ น วีมํสาฯ อญฺญา วีมํสา, อญฺโญ สมาธิฯ อิทฺธิยา อิมานิ อฏฺฐ ปทานิ อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย อิทฺธิวิกุพฺพนตาย อิทฺธิวิสวิตาย อิทฺธิวสีภาวาย อิทฺธิเวสารชฺชาย สํวตฺตนฺตีติฯ
อิทฺธิยา กตมานิ โสฬส มูลานิ? อโนนตํ [อโนณตํ (ก.)] จิตฺตํ โกสชฺเช น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ อนุนฺนตํ [(อนุณฺณตํ (ก.)] จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ อนภินตํ จิตฺตํ ราเค น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ อนปนตํ จิตฺตํ พฺยาปาเท น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ อนิสฺสิตํ จิตฺตํ ทิฏฺฐิยา น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ อปฺปฏิพทฺธํ จิตฺตํ ฉนฺทราเค น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ วิปฺปมุตฺตํ จิตฺตํ กามราเค น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํ ฯ วิสญฺญุตฺตํ จิตฺตํ กิเลเส น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ
วิมริยาทิกตํ จิตฺตํ กิเลสมริยาเท น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ เอกตฺตคตํ [เอกคฺคตํ (สฺยา.)] จิตฺตํ นานตฺตกิเลเสหิ [นานตฺตกิเลเส (สฺยา.)] น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ สทฺธาย ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อสฺสทฺธิเย น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ วีริเยน ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ โกสชฺเช น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ สติยา ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ ปมาเท น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ สมาธินา ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ ปญฺญาย ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อวิชฺชาย น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ โอภาสคตํ จิตฺตํ อวิชฺชนฺธกาเร น อิญฺชตีติ – อาเนญฺชํฯ อิทฺธิยา อิมานิ โสฬส มูลานิ อิทฺธิลาภาย อิทฺธิปฏิลาภาย อิทฺธิวิกุพฺพนตาย อิทฺธิวิสวิตาย อิทฺธิวสีภาวาย อิทฺธิเวสารชฺชาย สํวตฺตนฺตีติฯ
ทสอิทฺธินิทฺเทโส
[10] กตมา อธิฏฺฐานา อิทฺธิ? อิธ ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ; อาวิภาวํ ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ อากาเสฯ ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ, เสยฺยถาปิ อุทเกฯ อุทเกปิ อภิชฺชมาเน [อภิชฺชมาโน (ก.) ที. นิ. 1.238 ปสฺสิตพฺพา] คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํฯ อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมติ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณฯ อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปรามสติ ปริมชฺชติฯ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตตีติฯ
อิธาติ อิมิสฺสา ทิฏฺฐิยา อิมิสฺสา ขนฺติยา อิมิสฺสา รุจิยา อิมสฺมิํ อาทาเย อิมสฺมิํ ธมฺเม อิมสฺมิํ วินเย อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อิมสฺมิํ ปาวจเน อิมสฺมิํ พฺรหฺมจริเย อิมสฺมิํ สตฺถุสาสเนฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อิธา’’ติฯ ภิกฺขูติ ปุถุชฺชนกลฺยาณโก วา โหติ ภิกฺขุ เสโข วา อรหา วา อกุปฺปธมฺโมฯ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภตีติ นานปฺปการํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติฯ เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหตีติ ปกติยา เอโก พหุกํ อาวชฺชติ, สตํ วา สหสฺสํ วา สตสหสฺสํ วา อาวชฺชติฯ อาวชฺชิตฺวา ญาเณน อธิฏฺฐาติ – ‘‘พหุโล โหมี’’ติ [โหตูติ (ก.)]ฯ พหุโล โหติฯ