2. นิทฺเทโส

[48] กตมํ สุญฺญสุญฺญํ? จกฺขุ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ โสตํ สุญฺญํ…เป.… ฆานํ สุญฺญํ… ชิวฺหา สุญฺญา… กาโย สุญฺโญ… มโน สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ อิทํ สุญฺญสุญฺญํฯ

กตมํ สงฺขารสุญฺญํ? ตโย สงฺขารา – ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโรฯ ปุญฺญาภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อาเนญฺชาภิสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อปุญฺญาภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อาเนญฺชาภิสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อาเนญฺชาภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อิเม ตโย สงฺขาราฯ

อปเรปิ ตโย สงฺขารา – กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโรฯ กายสงฺขาโร วจีสงฺขาเรน จ จิตฺตสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ วจีสงฺขาโร กายสงฺขาเรน จ จิตฺตสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ จิตฺตสงฺขาโร กายสงฺขาเรน จ วจีสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อิเม ตโย สงฺขาราฯ

อปเรปิ ตโย สงฺขารา – อตีตา สงฺขารา, อนาคตา สงฺขารา, ปจฺจุปฺปนฺนา สงฺขาราฯ อตีตา สงฺขารา อนาคเตหิ จ ปจฺจุปฺปนฺเนหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญาฯ อนาคตา สงฺขารา อตีเตหิ จ ปจฺจุปฺปนฺเนหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญา ปจฺจุปฺปนฺนา สงฺขารา อตีเตหิ จ อนาคเตหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญาฯ อิเม ตโย สงฺขารา; อิทํ สงฺขารสุญฺญํฯ

กตมํ วิปริณามสุญฺญํ? ชาตํ รูปํ สภาเวน สุญฺญํฯ วิคตํ รูปํ วิปริณตญฺเจว สุญฺญญฺจฯ ชาตา เวทนา สภาเวน สุญฺญาฯ วิคตา เวทนา วิปริณตา เจว สุญฺญา จ …เป.… ชาตา สญฺญา… ชาตา สงฺขารา… ชาตํ วิญฺญาณํ… ชาตํ จกฺขุ…เป.… ชาโต ภโว สภาเวน สุญฺโญฯ วิคโต ภโว วิปริณโต เจว สุญฺโญ จฯ อิทํ วิปริณามสุญฺญํฯ

กตมํ อคฺคสุญฺญํ? อคฺคเมตํ ปทํ เสฏฺฐเมตํ ปทํ วิสิฏฺฐเมตํ [วิเสฏฺฐเมตํ (ก.)] ปทํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ อิทํ อคฺคสุญฺญํฯ

กตมํ ลกฺขณสุญฺญํ? ทฺเว ลกฺขณานิ – พาลลกฺขณญฺจ ปณฺฑิตลกฺขณญฺจฯ พาลลกฺขณํ ปณฺฑิตลกฺขเณน สุญฺญํฯ ปณฺฑิตลกฺขณํ พาลลกฺขเณน สุญฺญํฯ ตีณิ ลกฺขณานิ – อุปฺปาทลกฺขณํ, วยลกฺขณํ, ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํฯ อุปฺปาทลกฺขณํ วยลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ วยลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํ, ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ วยลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ

รูปสฺส อุปฺปาทลกฺขณํ วยลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ รูปสฺส วยลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ รูปสฺส ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ วยลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขารานํ… วิญฺญาณสฺส… จกฺขุสฺส… ชรามรณสฺส อุปฺปาทลกฺขณํ วยลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ ชรามรณสฺส วยลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ ชรามรณสฺส ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ วยลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ อิทํ ลกฺขณสุญฺญํฯ

กตมํ วิกฺขมฺภนสุญฺญํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺโท วิกฺขมฺภิโต เจว สุญฺโญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท วิกฺขมฺภิโต เจว สุญฺโญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ วิกฺขมฺภิตญฺเจว สุญฺญญฺจฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ วิกฺขมฺภิตญฺเจว สุญฺญญฺจฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมชฺเชน อรติ วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ วิกฺขมฺภนสุญฺญํฯ

กตมํ ตทงฺคสุญฺญํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺโท ตทงฺคสุญฺโญฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท ตทงฺคสุญฺโญฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ ตทงฺคสุญฺญํฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ ตทงฺคสุญฺญํฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา ตทงฺคสุญฺญาฯ ญาเณน อวิชฺชา ตทงฺคสุญฺญาฯ ปาโมชฺเชน อรติ ตทงฺคสุญฺญาฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา ตทงฺคสุญฺญา…เป.… วิวฏฺฏนานุปสฺสนาย สญฺโญคาภินิเวโส ตทงฺคสุญฺโญฯ อิทํ ตทงฺคสุญฺญํฯ

กตมํ สมุจฺเฉทสุญฺญํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺโท สมุจฺฉินฺโน เจว สุญฺโญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท สมุจฺฉินฺโน เจว สุญฺโญ จฯ

อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ สมุจฺฉินฺนญฺเจว สุญฺญญฺจฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ สมุจฺฉินฺนญฺเจว สุญฺญญฺจฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมชฺเชน อรติ สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ สมุจฺเฉทสุญฺญํฯ

กตมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิสุญฺญํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺโท ปฏิปฺปสฺสทฺโธ เจว สุญฺโญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท ปฏิปฺปสฺสทฺโธ เจว สุญฺโญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ ปฏิปฺปสฺสทฺธญฺเจว สุญฺญญฺจฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ ปฏิปฺปสฺสทฺธญฺเจว สุญฺญญฺจ ฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา ปฏิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา ปฏิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมชฺเชน อรติ ปฏิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา ปฏิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสา ปฏิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิสุญฺญํฯ

กตมํ นิสฺสรณสุญฺญํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺโท นิสฺสโฏ เจว สุญฺโญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท นิสฺสโฏ เจว สุญฺโญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ นิสฺสฏญฺเจว สุญฺญญฺจฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ นิสฺสฏญฺเจว สุญฺญญฺจฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา นิสฺสฏา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา นิสฺสฏา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมชฺเชน อรติ นิสฺสฏา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา นิสฺสฏา เจว สุญฺญา จ …เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสา นิสฺสฏา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ นิสฺสรณสุญฺญํฯ

กตมํ อชฺฌตฺตสุญฺญํ? อชฺฌตฺตํ จกฺขุํ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ อชฺฌตฺตํ โสตํ สุญฺญํ… อชฺฌตฺตํ ฆานํ สุญฺญํ… อชฺฌตฺตํ ชิวฺหา สุญฺญา… อชฺฌตฺตํ กาโย สุญฺโญ… อชฺฌตฺตํ มโน สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ อิทํ อชฺฌตฺตสุญฺญํฯ

กตมํ พหิทฺธาสุญฺญํ? พหิทฺธา รูปา สุญฺญา…เป.… พหิทฺธา ธมฺมา สุญฺญา อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ อิทํ พหิทฺธาสุญฺญํฯ

กตมํ ทุภโตสุญฺญํ? ยญฺจ อชฺฌตฺตํ จกฺขุ เย จ พหิทฺธา รูปา อุภยเมตํ สุญฺญํ [อุภยโต ตํ สุญฺญา (สฺยา.)] อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ ยญฺจ อชฺฌตฺตํ โสตํ เย จ พหิทฺธา สทฺทา…เป.… ยญฺจ อชฺฌตฺตํ ฆานํ เย จ พหิทฺธา คนฺธา… ยา จ อชฺฌตฺตํ ชิวฺหา เย จ พหิทฺธา รสา… โย จ อชฺฌตฺตํ กาโย เย จ พหิทฺธา โผฏฺฐพฺพา… โย จ อชฺฌตฺตํ มโน เย จ พหิทฺธา ธมฺมา อุภยเมตํ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ อิทํ ทุภโตสุญฺญํฯ

กตมํ สภาคสุญฺญํ? ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ สภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ สภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ วิญฺญาณกายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ ผสฺสกายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ เวทนากายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ สญฺญากายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ เจตนากายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ สภาคสุญฺญํฯ

กตมํ วิสภาคสุญฺญํ? ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ ฉหิ พาหิเรหิ อายตเนหิ วิสภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ ฉหิ วิญฺญาณกาเยหิ วิสภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ วิญฺญาณกายา ฉหิ ผสฺสกาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ ผสฺสกายา ฉหิ เวทนากาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ เวทนากายา ฉหิ สญฺญากาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ สญฺญากายา ฉหิ เจตนากาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ วิสภาคสุญฺญํฯ

กตมํ เอสนาสุญฺญํ? เนกฺขมฺเมสนา กามจฺฉนฺเทน สุญฺญาฯ อพฺยาปาเทสนา พฺยาปาเทน สุญฺญาฯ อาโลกสญฺเญสนา ถินมิทฺเธน สุญฺญาฯ อวิกฺเขเปสนา อุทฺธจฺเจน สุญฺญาฯ ธมฺมววตฺถาเนสนา วิจิกิจฺฉาย สุญฺญาฯ ญาเณสนา อวิชฺชาย สุญฺญาฯ ปาโมชฺเชสนา อรติยา สุญฺญาฯ ปฐมชฺฌาเนสนา นีวรเณหิ สุญฺญา…เป.… อรหตฺตมคฺเคสนา สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญาฯ อิทํ เอสนาสุญฺญํฯ

กตมํ ปริคฺคหสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปริคฺคโห กามจฺฉนฺเทน สุญฺโญฯ อพฺยาปาทปริคฺคโห พฺยาปาเทน สุญฺโญฯ

อาโลกสญฺญาปริคฺคโห ถินมิทฺเธน สุญฺโญฯ อวิกฺเขปปริคฺคโห อุทฺธจฺเจน สุญฺโญ ฯ ธมฺมววตฺถานปริคฺคโห วิจิกิจฺฉาย สุญฺโญฯ ญาณปริคฺคโห อวิชฺชาย สุญฺโญฯ ปาโมชฺชปริคฺคโห อรติยา สุญฺโญฯ ปฐมชฺฌานปริคฺคโห นีวรเณหิ สุญฺโญ…เป.… อรหตฺตมคฺคปริคฺคโห สพฺพกิเลเสหิ สุญฺโญฯ อิทํ ปริคฺคหสุญฺญํฯ

กตมํ ปฏิลาภสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปฏิลาโภ กามจฺฉนฺเทน สุญฺโญฯ อพฺยาปาทปฏิลาโภ พฺยาปาเทน สุญฺโญฯ อาโลกสญฺญาปฏิลาโภ ถินมิทฺเธน สุญฺโญฯ อวิกฺเขปปฏิลาโภ อุทฺธจฺเจน สุญฺโญฯ ธมฺมววตฺถานปฏิลาโภ วิจิกิจฺฉาย สุญฺโญฯ ญาณปฏิลาโภ อวิชฺชาย สุญฺโญฯ ปาโมชฺชปฏิลาโภ อรติยา สุญฺโญฯ ปฐมชฺฌานปฏิลาโภ นีวรเณหิ สุญฺโญ…เป.… อรหตฺตมคฺคปฏิลาโภ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺโญฯ อิทํ ปฏิลาภสุญฺญํฯ

กตมํ ปฏิเวธสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปฺปฏิเวโธ กามจฺฉนฺเทน สุญฺโญฯ อพฺยาปาทปฺปฏิเวโธ พฺยาปาเทน สุญฺโญฯ อาโลกสญฺญาปฺปฏิเวโธ ถินมิทฺเธน สุญฺโญฯ อวิกฺเขปปฺปฏิเวโธ อุทฺธจฺเจน สุญฺโญฯ ธมฺมววตฺถานปฺปฏิเวโธ วิจิกิจฺฉาย สุญฺโญฯ ญาณปฺปฏิเวโธ อวิชฺชาย สุญฺโญฯ ปาโมชฺชปฺปฏิเวโธ อรติยา สุญฺโญฯ ปฐมชฺฌานปฺปฏิเวโธ นีวรเณหิ สุญฺโญ…เป.… อรหตฺตมคฺคปฺปฏิเวโธ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺโญฯ อิทํ ปฏิเวธสุญฺญํฯ

กตมํ เอกตฺตสุญฺญํ, นานตฺตสุญฺญํ? กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ, เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํฯ เนกฺขมฺเมกตฺตํ เจตยโต กามจฺฉนฺเทน สุญฺญํฯ พฺยาปาโท นานตฺตํ, อพฺยาปาโท เอกตฺตํฯ อพฺยาปาเทกตฺตํ เจตยโต พฺยาปาเทน สุญฺญํฯ ถินมิทฺธํ นานตฺตํ, อาโลกสญฺญา เอกตฺตํฯ อาโลกสญฺเญกตฺตํ เจตยโต ถินมิทฺเธน สุญฺญํฯ อุทฺธจฺจํ นานตฺตํ, อวิกฺเขโป เอกตฺตํฯ อวิกฺเขเปกตฺตํ เจตยโต อุทฺธจฺเจน สุญฺญํฯ วิจิกิจฺฉา นานตฺตํ, ธมฺมววตฺถานํ เอกตฺตํฯ ธมฺมววตฺถาเนกตฺตํ เจตยโต วิจิกิจฺฉาย สุญฺญํฯ อวิชฺชา นานตฺตํ, ญาณํ เอกตฺตํฯ ญาเณกตฺตํ เจตยโต อวิชฺชาย สุญฺญํฯ อรติ นานตฺตํ, ปาโมชฺชํ เอกตฺตํฯ ปาโมชฺเชกตฺตํ เจตยโต อรติยา สุญฺญํฯ นีวรณา นานตฺตํ, ปฐมชฺฌานํ เอกตฺตํฯ ปฐมชฺฌาเนกตฺตํ เจตยโต นีวรเณหิ สุญฺญํ…เป.… สพฺพกิเลสา นานตฺตํ, อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํฯ

อรหตฺตมคฺเคกตฺตํ เจตยโต สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญํฯ อิทํ เอกตฺตสุญฺญํ นานตฺตสุญฺญํฯ

กตมํ ขนฺติสุญฺญํ? เนกฺขมฺมขนฺติ กามจฺฉนฺเทน สุญฺญาฯ อพฺยาปาทขนฺติ พฺยาปาเทน สุญฺญาฯ อาโลกสญฺญาขนฺติ ถินมิทฺเธน สุญฺญาฯ อวิกฺเขปขนฺติ อุทฺธจฺเจน สุญฺญาฯ ธมฺมววตฺถานขนฺติ วิจิกิจฺฉาย สุญฺญาฯ ญาณขนฺติ อวิชฺชาย สุญฺญาฯ ปาโมชฺชขนฺติ อรติยา สุญฺญาฯ ปฐมชฺฌานขนฺติ นีวรเณหิ สุญฺญา…เป.… อรหตฺตมคฺคขนฺติ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญาฯ อิทํ ขนฺติสุญฺญํฯ

กตมํ อธิฏฺฐานสุญฺญํ? เนกฺขมฺมาธิฏฺฐานํ กามจฺฉนฺเทน สุญฺญํฯ อพฺยาปาทาธิฏฺฐานํ พฺยาปาเทน สุญฺญํฯ อาโลกสญฺญาธิฏฺฐานํ ถินมิทฺเธน สุญฺญํฯ อวิกฺเขปาธิฏฺฐานํ อุทฺธจฺเจน สุญฺญํฯ ธมฺมววตฺถานาธิฏฺฐานํ วิจิกิจฺฉาย สุญฺญํฯ ญาณาธิฏฺฐานํ อวิชฺชาย สุญฺญํฯ ปาโมชฺชาธิฏฺฐานํ อรติยา สุญฺญํฯ ปฐมชฺฌานาธิฏฺฐานํ นีวรเณหิ สุญฺญํ…เป.… อรหตฺตมคฺคาธิฏฺฐานํ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญํฯ อิทํ อธิฏฺฐานสุญฺญํฯ

กตมํ ปริโยคาหณสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปริโยคาหณํ กามจฺฉนฺเทน สุญฺญํฯ อพฺยาปาทปริโยคาหณํ พฺยาปาเทน สุญฺญํฯ อาโลกสญฺญาปริโยคาหณํ ถินมิทฺเธน สุญฺญํฯ อวิกฺเขปปริโยคาหณํ อุทฺธจฺเจน สุญฺญํฯ ธมฺมววตฺถานปริโยคาหณํ วิจิกิจฺฉาย สุญฺญํฯ ญาณปริโยคาหณํ อวิชฺชาย สุญฺญํฯ ปาโมชฺชปริโยคาหณํ อรติยา สุญฺญํฯ ปฐมชฺฌานปริโยคาหณํ นีวรเณหิ สุญฺญํ…เป.… อรหตฺตมคฺคปริโยคาหณํ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญํฯ อิทํ ปริโยคาหณสุญฺญํฯ

กตมํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทานํ สพฺพสุญฺญตานํ ปรมตฺถสุญฺญํ? อิธ สมฺปชาโน เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ญาเณน อวิชฺชาย ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ปาโมชฺเชน อรติยา ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ปฐเมน ฌาเนน นีวรณานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติฯ

อถ วา ปน สมฺปชานสฺส อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺตสฺส อิทํ เจว จกฺขุปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อญฺญญฺจ จกฺขุปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติฯ อิทญฺเจว โสตปวตฺตํ…เป.… ฆานปวตฺตํ… ชิวฺหาปวตฺตํ… กายปวตฺตํ… มโนปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อญฺญญฺจ มโนปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติฯ อิทํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทานํ สพฺพสุญฺญตานํ ปรมตฺถสุญฺญนฺติฯ

สุญฺญกถา นิฏฺฐิตาฯ

ยุคนทฺธวคฺโค ทุติโยฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ยุคนทฺธา สจฺจโพชฺฌงฺคา, เมตฺตา วิราคปญฺจมา;

ปฏิสมฺภิทา ธมฺมจกฺกํ, โลกุตฺตรพลสุญฺญาติฯ

เอส นิกายธเรหิ ฐปิโต, อสโม ทุติโย ปวโร

วรวคฺโคติฯ

3. ปญฺญาวคฺโค

1. มหาปญฺญากถา