2. นิทฺเทโส

[48] กตมํ สุญฺญสุญฺญํ? จกฺขุ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ โสตํ สุญฺญํ…เป.… ฆานํ สุญฺญํ… ชิวฺหา สุญฺญา… กาโย สุญฺโญ… มโน สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาฯ อิทํ สุญฺญสุญฺญํฯ

กตมํ สงฺขารสุญฺญํ? ตโย สงฺขารา – ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโรฯ ปุญฺญาภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อาเนญฺชาภิสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อปุญฺญาภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อาเนญฺชาภิสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อาเนญฺชาภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อิเม ตโย สงฺขาราฯ

อปเรปิ ตโย สงฺขารา – กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโรฯ กายสงฺขาโร วจีสงฺขาเรน จ จิตฺตสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ วจีสงฺขาโร กายสงฺขาเรน จ จิตฺตสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ จิตฺตสงฺขาโร กายสงฺขาเรน จ วจีสงฺขาเรน จ สุญฺโญฯ อิเม ตโย สงฺขาราฯ

อปเรปิ ตโย สงฺขารา – อตีตา สงฺขารา, อนาคตา สงฺขารา, ปจฺจุปฺปนฺนา สงฺขาราฯ อตีตา สงฺขารา อนาคเตหิ จ ปจฺจุปฺปนฺเนหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญาฯ อนาคตา สงฺขารา อตีเตหิ จ ปจฺจุปฺปนฺเนหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญา ปจฺจุปฺปนฺนา สงฺขารา อตีเตหิ จ อนาคเตหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญาฯ อิเม ตโย สงฺขารา; อิทํ สงฺขารสุญฺญํฯ

กตมํ วิปริณามสุญฺญํ? ชาตํ รูปํ สภาเวน สุญฺญํฯ วิคตํ รูปํ วิปริณตญฺเจว สุญฺญญฺจฯ ชาตา เวทนา สภาเวน สุญฺญาฯ วิคตา เวทนา วิปริณตา เจว สุญฺญา จ …เป.… ชาตา สญฺญา… ชาตา สงฺขารา… ชาตํ วิญฺญาณํ… ชาตํ จกฺขุ…เป.… ชาโต ภโว สภาเวน สุญฺโญฯ วิคโต ภโว วิปริณโต เจว สุญฺโญ จฯ อิทํ วิปริณามสุญฺญํฯ

กตมํ อคฺคสุญฺญํ? อคฺคเมตํ ปทํ เสฏฺฐเมตํ ปทํ วิสิฏฺฐเมตํ [วิเสฏฺฐเมตํ (ก.)] ปทํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ อิทํ อคฺคสุญฺญํฯ