อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘‘สุญฺโญ โลโก, สุญฺโญ โลโก’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติ ฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, ‘สุญฺโญ โลโก’ติ วุจฺจตี’’ติ? ‘‘ยสฺมา โข, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา, ตสฺมา ‘สุญฺโญ โลโก’ติ วุจฺจติฯ กิญฺจานนฺท [กิญฺจ อานนฺท สํ. นิ. 4.85], สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา? จกฺขุ โข, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ รูปา สุญฺญา อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ จกฺขุวิญฺญาณํ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ จกฺขุสมฺผสฺโส สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ ยมฺปิทํ [ยทิทํ (ก.) สํ. นิ. 4.85 ปสฺสิตพฺพา] จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ

‘‘โสตํ สุญฺญํ…เป.… สทฺทา สุญฺญา… ฆานํ สุญฺญํ… คนฺธา สุญฺญา… ชิวฺหา สุญฺญา… รสา สุญฺญา… กาโย สุญฺโญ… โผฏฺฐพฺพา สุญฺญา… มโน สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ ธมฺมา สุญฺญา อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ มโนวิญฺญาณํ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ มโนสมฺผสฺโส สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วาฯ ยสฺมา โข, อานนฺท, สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา ตสฺมา ‘สุญฺโญ โลโก’ติ วุจฺจตี’’ติฯ

1. มาติกา

[47] สุญฺญสุญฺญํ [สุญฺญํ สุญฺญํ (สฺยา.)], สงฺขารสุญฺญํ, วิปริณามสุญฺญํ, อคฺคสุญฺญํ, ลกฺขณสุญฺญํ, วิกฺขมฺภนสุญฺญํ, ตทงฺคสุญฺญํ, สมุจฺเฉทสุญฺญํ, ปฏิปฺปสฺสทฺธิสุญฺญํ , นิสฺสรณสุญฺญํ, อชฺฌตฺตสุญฺญํ , พหิทฺธาสุญฺญํ, ทุภโตสุญฺญํ, สภาคสุญฺญํ, วิสภาคสุญฺญํ, เอสนาสุญฺญํ, ปริคฺคหสุญฺญํ, ปฏิลาภสุญฺญํ, ปฏิเวธสุญฺญํ, เอกตฺตสุญฺญํ, นานตฺตสุญฺญํ, ขนฺติสุญฺญํ, อธิฏฺฐานสุญฺญํ, ปริโยคาหณสุญฺญํ [ปริโยคาหนสุญฺญํ (สฺยา.)], สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทานํ สพฺพสุญฺญตานํ ปรมตฺถสุญฺญํฯ