ทุกฺขนิโรเธ อริยสจฺเจ ปนฺนรส ธมฺมา, ปนฺนรส อตฺถา, ติํส นิรุตฺติโย, สฏฺฐิ ญาณานิฯ

[ฆ] ‘‘‘อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’นฺติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิฯ ‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ ภาเวตพฺพ’นฺติ…เป.… ภาวิตนฺติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ…เป.…’’ฯ

ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อริยสจฺเจ ปนฺนรส ธมฺมา, ปนฺนรส อตฺถา, ติํส นิรุตฺติโย, สฏฺฐิ ญาณานิฯ

จตูสุ อริยสจฺเจสุ สฏฺฐิ ธมฺมา, สฏฺฐิ อตฺถา, วีสติสตนิรุตฺติโย, จตฺตาลีสญฺจ ทฺเว จ ญาณสตานิฯ

2. สติปฏฺฐานวาโร

[31] ‘‘‘อยํ กาเย กายานุปสฺสนา’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิฯ สา โข ปนายํ กาเย กายานุปสฺสนา ภาเวตพฺพาติ เม, ภิกฺขเว,…เป.… ภาวิตาติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ’’ฯ

‘‘อยํ เวทนาสุ…เป.… อยํ จิตฺเต…เป.… อยํ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนาติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิฯ สา โข ปนายํ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนา ภาเวตพฺพา ติ…เป.… ภาวิตาติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ’’ฯ

[ก] ‘‘‘อยํ กาเย กายานุปสฺสนา’ติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ…เป.… สา โข ปนายํ กาเย กายานุปสฺสนา ภาเวตพฺพาติ…เป.… ภาวิตาติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ’’ฯ

จกฺขุํ อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? ญาณํ อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? ปญฺญา อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? วิชฺชา อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? อาโลโก อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? จกฺขุํ อุทปาทีติ – ทสฺสนฏฺเฐนฯ ญาณํ อุทปาทีติ – ญาตฏฺเฐนฯ

ปญฺญา อุทปาทีติ – ปชานนฏฺเฐนฯ วิชฺชา อุทปาทีติ – ปฏิเวธฏฺเฐนฯ อาโลโก อุทปาทีติ – โอภาสฏฺเฐนฯ

จกฺขุํ ธมฺโม, ญาณํ ธมฺโม, ปญฺญา ธมฺโม, วิชฺชา ธมฺโม, อาโลโก ธมฺโมฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย อารมฺมณา เจว โหนฺติ โคจรา จฯ เย ตสฺสา อารมฺมณา เต ตสฺสา โคจราฯ เย ตสฺสา โคจรา เต ตสฺสา อารมฺมณาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺเมสุ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา’’ฯ

ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ, ญาตฏฺโฐ อตฺโถ, ปชานนฏฺโฐ อตฺโถ, ปฏิเวธฏฺโฐ อตฺโถ, โอภาสฏฺโฐ อตฺโถฯ อิเม ปญฺจ อตฺถา อตฺถปฏิสมฺภิทาย อารมฺมณา เจว โหนฺติ โคจรา จฯ เย ตสฺสา อารมฺมณา เต ตสฺสา โคจราฯ เย ตสฺสา โคจรา เต ตสฺสา อารมฺมณาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อตฺเถสุ ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา’’ฯ

ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา, ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา ฯ อิมา ทส นิรุตฺติโย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย อารมฺมณา เจว โหนฺติ โคจรา จฯ เย ตสฺสา อารมฺมณา เต ตสฺสา โคจราฯ เย ตสฺสา โคจรา เต ตสฺสา อารมฺมณาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘นิรุตฺตีสุ ญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา’’ฯ

ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ, ปญฺจสุ อตฺเถสุ ญาณานิ, ทสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ อิมานิ วีสติ ญาณานิ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาย อารมฺมณา เจว โหนฺติ โคจรา จฯ เย ตสฺสา อารมฺมณา เต ตสฺสา โคจราฯ เย ตสฺสา โคจรา เต ตสฺสา อารมฺมณาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปฏิภาเนสุ ญาณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา’’ฯ

กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐาเน ปนฺนรส ธมฺมา, ปนฺนรส อตฺถา, ติํส นิรุตฺติโย, สฏฺฐิ ญาณานิฯ

[ข-ฆ] ‘‘อยํ เวทนาสุ…เป.… อยํ จิตฺเต…เป.… อยํ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนาติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ…เป.… สา โข ปนายํ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนา ภาเวตพฺพา ติ…เป.… ภาวิตาติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ…เป.…’’ฯ

ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนา สติปฏฺฐาเน ปนฺนรส ธมฺมา, ปนฺนรส อตฺถา, ติํส นิรุตฺติโย, สฏฺฐิ ญาณานิฯ

จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สฏฺฐิ ธมฺมา, สฏฺฐิ อตฺถา, วีสติสตนิรุตฺติโย, จตฺตาลีสญฺจ ทฺเว จ ญาณสตานิฯ

3. อิทฺธิปาทวาโร

[32] ‘‘อยํ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโทติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิฯ โส โข ปนายํ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพติ เม, ภิกฺขเว…เป.… ภาวิโตติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิฯ

‘‘อยํ วีริยสมาธิ…เป.… อยํ จิตฺตสมาธิ…เป.… อยํ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโทติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิฯ โส โข ปนายํ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพติ เม, ภิกฺขเว, ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ’’ฯ

[ก] ‘‘‘อยํ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท’ติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ…เป.… อาโลโก อุทปาทิ…เป.… โส โข ปนายํ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคโต อิทฺธิปาโท ภาเวตพฺโพติ…เป.… ภาวิโตติ ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิ’’ฯ

จกฺขุํ อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? ญาณํ อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? ปญฺญา อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? วิชฺชา อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? อาโลโก อุทปาทีติ – เกนฏฺเฐน? จกฺขุํ อุทปาทีติ – ทสฺสนฏฺเฐนฯ ญาณํ อุทปาทีติ – ญาตฏฺเฐนฯ ปญฺญา อุทปาทีติ – ปชานนฏฺเฐนฯ วิชฺชา อุทปาทีติ – ปฏิเวธฏฺเฐนฯ อาโลโก อุทปาทีติ – โอภาสฏฺเฐนฯ

จกฺขุํ ธมฺโม, ญาณํ ธมฺโม, ปญฺญา ธมฺโม, วิชฺชา ธมฺโม, อาโลโก ธมฺโมฯ อิเม ปญฺจ ธมฺมา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย อารมฺมณา เจว โหนฺติ โคจรา จฯ