อธิโมกฺเข จ ปคฺคาเห, อุปฏฺฐาเน จ กมฺปติ;

อุเปกฺขาวชฺชนาย เจว, อุเปกฺขาย จ นิกนฺติยาฯ

อิมานิ ทส ฐานานิ, ปญฺญา ยสฺส ปริจฺจิตา;

ธมฺมุทฺธจฺจกุสโล โหติ, น จ สมฺโมห คจฺฉติฯ

วิกฺขิปติ เจว กิลิสฺสติ จ, จวติ จิตฺตภาวนา;

วิกฺขิปติ น กิลิสฺสติ, ภาวนา ปริหายติฯ

วิกฺขิปติ น กิลิสฺสติ, ภาวนา น ปริหายติ;

น จ วิกฺขิปเต จิตฺตํ น กิลิสฺสติ, น จวติ จิตฺตภาวนาฯ

อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ จิตฺตสฺส สงฺเขปวิกฺเขปวิคฺคหิตํ [สงฺเขปํ วิกฺเขปํ วิคฺคหิตํ (สฺยา.)] ทส ฐาเน สมฺปชานาตีติฯ

ยุคนทฺธกถา นิฏฺฐิตาฯ

2. สจฺจกถา

[8] ปุริมนิทานํ ฯ ‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว [สํ. นิ. 5.1090], ตถานิ อวิตถานิ อนญฺญถานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ, ภิกฺขเว, ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ ; ‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’ติ ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํ, ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ตถเมตํ อวิตถเมตํ อนญฺญถเมตํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ ตถานิ อวิตถานิ อนญฺญถานิ’’ฯ

1. ปฐมสุตฺตนฺตนิทฺเทโส

กถํ ทุกฺขํ ตถฏฺเฐน สจฺจํ? จตฺตาโร ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺฐา ตถา อวิตถา อนญฺญถาฯ ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโฐ, สงฺขตฏฺโฐ, สนฺตาปฏฺโฐ, วิปริณามฏฺโฐ – อิเม จตฺตาโร ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺฐา ตถา อวิตถา อนญฺญถาฯ เอวํ ทุกฺขํ ตถฏฺเฐน สจฺจํฯ

กถํ สมุทโย ตถฏฺเฐน สจฺจํ? จตฺตาโร สมุทยสฺส สมุทยฏฺฐา ตถา อวิตถา อนญฺญถาฯ