‘‘อนตฺตนิ อนตฺตาติ, อสุภํ อสุภตทฺทสุํ;

สมฺมาทิฏฺฐิสมาทานา, สพฺพํ ทุกฺขํ อุปจฺจคุ’’นฺติฯ

อิเม จตฺตาโร วิปลฺลาสา ทิฏฺฐิสมฺปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส ปหีนา, อปฺปหีนาติฯ เกจิ ปหีนา, เกจิ อปฺปหีนา? อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ปหีโนฯ ทุกฺเข สุขนฺติ สญฺญา อุปฺปชฺชติ, จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ปหีโนฯ อนตฺตนิ อตฺตาติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ปหีโนฯ อสุเภ สุภนฺติ สญฺญา อุปฺปชฺชติ, จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ปหีโนฯ ทฺวีสุ วตฺถูสุ ฉ วิปลฺลาสา ปหีนา ฯ ทฺวีสุ วตฺถูสุ ทฺเว วิปลฺลาสา ปหีนา, จตฺตาโร วิปลฺลาสา อปฺปหีนาฯ จตูสุ วตฺถูสุ อฏฺฐ วิปลฺลาสา ปหีนา, จตฺตาโร วิปลฺลาสา อปฺปหีนาติฯ

วิปลฺลาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

9. มคฺคกถา

[237] มคฺโคติ เกนฏฺเฐน มคฺโค? โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย [อุตฺตริํ ปฏิเวธาย (สฺยา.)] มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

ปริคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

สมุฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

โวทานฏฺเฐน สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ…เป.… ปคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ…เป.… อุปฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ…เป.… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกสฺส กามราคสญฺโญชนสฺส ปฏิฆสญฺโญชนสฺส โอฬาริกสฺส กามราคานุสยสฺส ปฏิฆานุสยสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ อนุสหคตสฺส กามราคสญฺโญชนสฺส ปฏิฆสญฺโญชนสฺส, อนุสหคตสฺส กามราคานุสยสฺส ปฏิฆานุสยสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ , วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ รูปราคสฺส อรูปราคสฺส มานสฺส อุทฺธจฺจสฺส อวิชฺชาย, มานานุสยสฺส ภวราคานุสยสฺส อวิชฺชานุสยสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, จิตฺตสฺส, โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ, วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ, อุตฺตริ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ, สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว, เหตุ จ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จฯ

ทสฺสนมคฺโค สมฺมาทิฏฺฐิ, อภินิโรปนมคฺโค สมฺมาสงฺกปฺโป , ปริคฺคหมคฺโค สมฺมาวาจา, สมุฏฺฐานมคฺโค สมฺมากมฺมนฺโต, โวทานมคฺโค สมฺมาอาชีโว, ปคฺคหมคฺโค สมฺมาวายาโม, อุปฏฺฐานมคฺโค สมฺมาสติ, อวิกฺเขปมคฺโค สมฺมาสมาธิฯ

อุปฏฺฐานมคฺโค สติสมฺโพชฺฌงฺโค, ปวิจยมคฺโค ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค, ปคฺคหมคฺโค วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค, ผรณมคฺโค ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค, อุปสมมคฺโค ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค, อวิกฺเขปมคฺโค สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค, ปฏิสงฺขานมคฺโค อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคฯ

อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยมคฺโค สทฺธาพลํ, โกสชฺเช อกมฺปิยมคฺโค วีริยพลํ, ปมาเท อกมฺปิยมคฺโค สติพลํ, อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยมคฺโค สมาธิพลํ, อวิชฺชาย อกมฺปิยมคฺโค ปญฺญาพลํฯ อธิโมกฺขมคฺโค สทฺธินฺทฺริยํ, ปคฺคหมคฺโค วีริยินฺทฺริยํ, อุปฏฺฐานมคฺโค สตินฺทฺริยํ, อวิกฺเขปมคฺโค สมาธินฺทฺริยํ, ทสฺสนมคฺโค ปญฺญินฺทฺริยํฯ

อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยา มคฺโค, อกมฺปิยฏฺเฐน พลา มคฺโค, นิยฺยานฏฺเฐน โพชฺฌงฺคา มคฺโค, เหตุฏฺเฐน มคฺคงฺคา มคฺโค, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สติปฏฺฐานา มคฺโค, ปทหนฏฺเฐน สมฺมปฺปธานา มคฺโค, อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิปาทา มคฺโค, ตถฏฺเฐน สจฺจานิ มคฺโค, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมโถ มคฺโค, อนุปสฺสนฏฺเฐน วิปสฺสนา มคฺโค, เอกรสฏฺเฐน สมถวิปสฺสนา มคฺโค, อนติวตฺตนฏฺเฐน ยุคนทฺธา มคฺโค, สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ มคฺโค, อวิกฺเขปฏฺเฐน จิตฺตวิสุทฺธิ มคฺโค, ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ มคฺโค, มุตฺตฏฺเฐน วิโมกฺโข มคฺโค, ปฏิเวธฏฺเฐน วิชฺชา มคฺโค, ปริจฺจาคฏฺเฐน วิมุตฺติ มคฺโค, สมุจฺเฉทฏฺเฐน ขเย ญาณํ มคฺโค, ฉนฺโท มูลฏฺเฐน มคฺโค, มนสิกาโร สมุฏฺฐานฏฺเฐน มคฺโค, ผสฺโส สโมธานฏฺเฐน มคฺโค, เวทนา สโมสรณฏฺเฐน มคฺโค, สมาธิ ปมุขฏฺเฐน มคฺโค, สติ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน มคฺโค, ปญฺญา ตตุตฺตรฏฺเฐน มคฺโค, วิมุตฺติ สารฏฺเฐน มคฺโค, อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน มคฺโคติฯ

มคฺคกถา นิฏฺฐิตาฯ

10. มณฺฑเปยฺยกถา

[238] ‘‘มณฺฑเปยฺยมิทํ , ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยํฯ สตฺถา สมฺมุขีภูโต ติธตฺตมณฺโฑ [ติวิโธ มณฺโฑ (พหูสุ) อฏฺฐกถา โอโลเกตพฺพา]ฯ สตฺถริ สมฺมุขีภูเต เทสนามณฺโฑ, ปฏิคฺคหมณฺโฑ, พฺรหฺมจริยมณฺโฑ’’ฯ