5. อินฺทฺริยสโมธานํ

[204] ปุถุชฺชโน สมาธิํ ภาเวนฺโต กติหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ? เสกฺโข สมาธิํ ภาเวนฺโต กติหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ? วีตราโค สมาธิํ ภาเวนฺโต กติหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ? ปุถุชฺชโน สมาธิํ ภาเวนฺโต สตฺตหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ เสกฺโข สมาธิํ ภาเวนฺโต อฏฺฐหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ วีตราโค สมาธิํ ภาเวนฺโต ทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

ปุถุชฺชโน สมาธิํ ภาเวนฺโต กตเมหิ สตฺตหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ? อาวชฺชิตตฺตา อารมฺมณูปฏฺฐานกุสโล โหติ, สมถนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, ปคฺคหนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อวิกฺเขปูปฏฺฐานกุสโล โหติ, โอภาสูปฏฺฐานกุสโล โหติ, สมฺปหํสนูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อุเปกฺขูปฏฺฐานกุสโล โหติ – ปุถุชฺชโน สมาธิํ ภาเวนฺโต อิเมหิ สตฺตหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

เสกฺโข สมาธิํ ภาเวนฺโต กตเมหิ อฏฺฐหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ? อาวชฺชิตตฺตา อารมฺมณูปฏฺฐานกุสโล โหติ, สมถนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, ปคฺคหนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อวิกฺเขปูปฏฺฐานกุสโล โหติ, โอภาสูปฏฺฐานกุสโล โหติ, สมฺปหํสนูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อุเปกฺขูปฏฺฐานกุสโล โหติ, เอกตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ – เสกฺโข สมาธิํ ภาเวนฺโต อิเมหิ อฏฺฐหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

วีตราโค สมาธิํ ภาเวนฺโต กตเมหิ ทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ? อาวชฺชิตตฺตา อารมฺมณูปฏฺฐานกุสโล โหติ…เป.… เอกตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, ญาณูปฏฺฐานกุสโล โหติ, วิมุตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ – วีตราโค สมาธิํ ภาเวนฺโต อิเมหิ ทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

[205] ปุถุชฺชโน วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต กติหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, กติหากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ? เสกฺโข วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต กติหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ , กติหากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ? วีตราโค วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต กติหากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, กติหากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ?

ปุถุชฺชโน วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต นวหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, นวหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ เสกฺโข วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต ทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, ทสหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ วีตราโค วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต ทฺวาทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, ทฺวาทสหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

ปุถุชฺชโน วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต กตเมหิ นวหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, กตเมหิ นวหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ? อนิจฺจโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, นิจฺจโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ ทุกฺขโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, สุขโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ อนตฺตโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, อตฺตโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ ขยโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, ฆนโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ วยโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, อายูหนานุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ วิปริณามูปฏฺฐานกุสโล โหติ, ธุวโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ อนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, นิมิตฺตานุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ อปฺปณิหิตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, ปณิธิอนุปฏฺฐานกุสโล [ปณิธานุปฏฺฐานกุสโล (สฺยา.)] โหติฯ สุญฺญตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อภินิเวสานุปฏฺฐานกุสโล โหติ – ปุถุชฺชโน วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต อิเมหิ นวหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, อิเมหิ นวหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

[206] เสกฺโข วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต กตเมหิ ทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, กตเมหิ ทสหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ? อนิจฺจโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, นิจฺจโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ…เป.… สุญฺญตูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อภินิเวสานูปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

ญาณูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อญาณอนุปฏฺฐานกุสโล โหติ – เสกฺโข วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต อิเมหิ ทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, อิเมหิ ทสหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

วีตราโค วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต กตเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, กตเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ? อนิจฺจโต อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, นิจฺจโต อนุปฏฺฐานกุสโล โหติ…เป.… ญาณูปฏฺฐานกุสโล โหติ, อญาณานุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ วิสญฺโญคูปฏฺฐานกุสโล โหติ, สญฺโญคานุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ นิโรธูปฏฺฐานกุสโล โหติ, สงฺขารานุปฏฺฐานกุสโล โหติ – วีตราโค วิปสฺสนํ ภาเวนฺโต อิเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ อุปฏฺฐานกุสโล โหติ, อิเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ อนุปฏฺฐานกุสโล โหติฯ

อาวชฺชิตตฺตา อารมฺมณูปฏฺฐานกุสลวเสน อินฺทฺริยานิ สโมธาเนติ, โคจรญฺจ ปชานาติ, สมตฺถญฺจ ปฏิวิชฺฌติ…เป.… ธมฺเม สโมธาเนติ, โคจรญฺจ ปชานาติ, สมตฺถญฺจ ปฏิวิชฺฌติฯ อินฺทฺริยานิ สโมธาเนตีติ กถํ อินฺทฺริยานิ สโมธาเนติ? อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ สโมธาเนติ…เป.… สมถนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสลวเสน, ปคฺคหนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสลวเสน, อวิกฺเขปูปฏฺฐานกุสลวเสน, โอภาสูปฏฺฐานกุสลวเสน, สมฺปหํสนูปฏฺฐานกุสลวเสน, อุเปกฺขูปฏฺฐานกุสลวเสน , เอกตฺตูปฏฺฐานกุสลวเสน, ญาณูปฏฺฐานกุสลวเสน, วิมุตฺตูปฏฺฐานกุสลวเสนฯ

อนิจฺจโต อุปฏฺฐานกุสลวเสน, นิจฺจโต อนุปฏฺฐานกุสลวเสน, ทุกฺขโต อุปฏฺฐานกุสลวเสน, สุขโต อนุปฏฺฐานกุสลวเสน, อนตฺตโต อุปฏฺฐานกุสลวเสน, อตฺตโต อนุปฏฺฐานกุสลวเสน, ขยโต อุปฏฺฐานกุสลวเสน, ฆนโต อนุปฏฺฐานกุสลวเสน, วยโต อุปฏฺฐานกุสลวเสน, อายูหนานุปฏฺฐานกุสลวเสน, วิปริณามูปฏฺฐานกุสลวเสน, ธุวโต อนุปฏฺฐานกุสลวเสน, อนิมิตฺตูปฏฺฐานกุสลวเสน, นิมิตฺตานุปฏฺฐานกุสลวเสน, อปฺปณิหิตูปฏฺฐานกุสลวเสน, ปณิธิอนุปฏฺฐานกุสลวเสน, สุญฺญตูปฏฺฐานกุสลวเสน, อภินิเวสานุปฏฺฐานกุสลวเสน, ญาณูปฏฺฐานกุสลวเสน, อญาณานุปฏฺฐานกุสลวเสน, วิสญฺโญคูปฏฺฐานกุสลวเสน, สญฺโญคานุปฏฺฐานกุสลวเสน , นิโรธูปฏฺฐานกุสลวเสน, สงฺขารานุปฏฺฐานกุสลวเสน อินฺทฺริยานิ สโมธาเนติ, โคจรญฺจ ปชานาติ, สมตฺถญฺจ ปฏิวิชฺฌติฯ

[207] จตุสฏฺฐิยา อากาเรหิ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ วสีภาวตาปญฺญา อาสวานํ ขเย ญาณํฯ กตเมสํ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ? อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส, อญฺญินฺทฺริยสฺส, อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺสฯ

อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? อญฺญินฺทฺริยํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? อญฺญาตาวินฺทฺริยํ กติ ฐานานิ คจฺฉติ? อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ เอกํ ฐานํ คจฺฉติ – โสตาปตฺติมคฺคํฯ อญฺญินฺทฺริยํ ฉ ฐานานิ คจฺฉติ – โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิมคฺคํ, สกทาคามิผลํ, อนาคามิมคฺคํ, อนาคามิผลํ, อรหตฺตมคฺคํฯ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ เอกํ ฐานํ คจฺฉติ – อรหตฺตผลํฯ

โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ, วีริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ โหติ, สตินฺทฺริยํ อุปฏฺฐานปริวารํ โหติ, สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ โหติ, ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ, มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ โหติ, โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภิสนฺทนปริวารํ โหติ, ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติฯ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ชาตา ธมฺมา, ฐเปตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ, สพฺเพว กุสลา โหนฺติ, สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ, สพฺเพว นิยฺยานิกา โหนฺติ, สพฺเพว อปจยคามิโน โหนฺติ, สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ, สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติฯ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺฐินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปริวารา โหนฺติ, นิสฺสยปริวารา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ, สหคตา โหนฺติ, สหชาตา โหนฺติ, สํสฏฺฐา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตา โหนฺติฯ เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จฯ

โสตาปตฺติผลกฺขเณ…เป.… อรหตฺตผลกฺขเณ อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ…เป.… ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติฯ อรหตฺตผลกฺขเณ ชาตา ธมฺมา สพฺเพว อพฺยากตา โหนฺติ, ฐเปตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ, สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ, สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติฯ

อรหตฺตผลกฺขเณ อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺฐินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ ฯ เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จฯ อิติ อิมานิ อฏฺฐ อฏฺฐกานิ จตุสฏฺฐิ โหนฺติฯ

อาสวาติ กตเม เต อาสวา? กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺฐาสโว, อวิชฺชาสโวฯ กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ [ขิยฺยนฺติ (ก.)]? โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส ทิฏฺฐาสโว ขียติฯ อปายคมนีโย กามาสโว ขียติ, อปายคมนีโย ภวาสโว ขียติ, อปายคมนีโย อวิชฺชาสโว ขียติฯ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติฯ สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริโก กามาสโว ขียติ, ตเทกฏฺโฐ ภวาสโว ขียติ, ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติฯ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติฯ อนาคามิมคฺเคน อนวเสโส กามาสโว ขียติ, ตเทกฏฺโฐ ภวาสโว ขียติ, ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติฯ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติฯ อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ, อนวเสโส อวิชฺชาสโว ขียติฯ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติฯ

[208]

น ตสฺส อทฺทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจิ, อโถ อวิญฺญาตมชานิตพฺพํ;

สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ, ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติฯ

สมนฺตจกฺขูติ เกนฏฺเฐน สมนฺตจกฺขุ? จุทฺทส พุทฺธญาณานิ – ทุกฺเข ญาณํ พุทฺธญาณํ, ทุกฺขสมุทเย ญาณํ พุทฺธญาณํ…เป.… สพฺพญฺญุตญาณํ พุทฺธญาณํ, อนาวรณญาณํ พุทฺธญาณํฯ อิมานิ จุทฺทส พุทฺธญาณานิฯ อิเมสํ จุทฺทสนฺนํ พุทฺธญาณานํ อฏฺฐ ญาณานิ สาวกสาธารณานิ, ฉ ญาณานิ อสาธารณานิ สาวเกหิฯ

ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโฐ ญาโต, อญฺญาโต ทุกฺขฏฺโฐ นตฺถีติ – สมนฺตจกฺขุฯ ยํ สมนฺตจกฺขุ ตํ ปญฺญินฺทฺริยํฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํฯ ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโฐ ทิฏฺโฐ วิทิโต สจฺฉิกโต ผสฺสิโต ปญฺญาย; อผสฺสิโต ปญฺญาย ทุกฺขฏฺโฐ นตฺถีติ – สมนฺตจกฺขุฯ ยํ สมนฺตจกฺขุ ตํ ปญฺญินฺทฺริยํฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํฯ

ยาวตา สมุทยสฺส สมุทยฏฺโฐ…เป.… ยาวตา นิโรธสฺส นิโรธฏฺโฐ… ยาวตา มคฺคสฺส มคฺคฏฺโฐ… ยาวตา อตฺถปฏิสมฺภิทาย อตฺถปฏิสมฺภิทฏฺโฐ… ยาวตา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย ธมฺมปฏิสมฺภิทฏฺโฐ… ยาวตา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทฏฺโฐ… ยาวตา ปฏิภานปฏิสมฺภิทาย ปฏิภานปฏิสมฺภิทฏฺโฐ… ยาวตา อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณํ… ยาวตา สตฺตานํ อาสยานุสเย ญาณํ… ยาวตา ยมกปาฏิหีเร ญาณํ… ยาวตา มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ… ยาวตา สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา, ตํ ญาตํ ทิฏฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผสฺสิตํ ปญฺญายฯ อผสฺสิตํ ปญฺญาย นตฺถีติ – สมนฺตจกฺขุฯ ยํ สมนฺตจกฺขุ ตํ ปญฺญินฺทฺริยํฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํฯ

สทฺทหนฺโต ปคฺคณฺหาติ, ปคฺคณฺหนฺโต สทฺทหติฯ สทฺทหนฺโต อุปฏฺฐาเปติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต สทฺทหติฯ สทฺทหนฺโต สมาทหติ, สมาทหนฺโต สทฺทหติฯ สทฺทหนฺโต ปชานาติ, ปชานนฺโต สทฺทหติฯ ปคฺคณฺหนฺโต อุปฏฺฐาเปติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต ปคฺคณฺหาติฯ ปคฺคณฺหนฺโต สมาทหติ, สมาทหนฺโต ปคฺคณฺหาติฯ ปคฺคณฺหนฺโต ปชานาติ, ปชานนฺโต ปคฺคณฺหาติฯ ปคฺคณฺหนฺโต สทฺทหติ, สทฺทหนฺโต ปคฺคณฺหาติฯ อุปฏฺฐาเปนฺโต สมาทหติ, สมาทหนฺโต อุปฏฺฐาเปติฯ อุปฏฺฐาเปนฺโต ปชานาติ, ปชานนฺโต อุปฏฺฐาเปติฯ อุปฏฺฐาเปนฺโต สทฺทหติ, สทฺทหนฺโต อุปฏฺฐาเปติฯ อุปฏฺฐาเปนฺโต ปคฺคณฺหาติ, ปคฺคณฺหนฺโต อุปฏฺฐาเปติฯ สมาทหนฺโต ปชานาติ, ปชานนฺโต สมาทหติฯ สมาทหนฺโต สทฺทหติ, สทฺทหนฺโต สมาทหติฯ สมาทหนฺโต ปคฺคณฺหาติ, ปคฺคณฺหนฺโต สมาทหติฯ สมาทหนฺโต อุปฏฺฐาเปติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต สมาทหติฯ ปชานนฺโต สทฺทหติ, สทฺทหนฺโต ปชานาติฯ ปชานนฺโต ปคฺคณฺหาติ, ปคฺคณฺหนฺโต ปชานาติฯ ปชานนฺโต อุปฏฺฐาเปติ, อุปฏฺฐาเปนฺโต ปชานาติฯ ปชานนฺโต สมาทหติ, สมาทหนฺโต ปชานาติฯ

สทฺทหิตตฺตา ปคฺคหิตํ, ปคฺคหิตตฺตา สทฺทหิตํฯ สทฺทหิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํ, อุปฏฺฐาปิตตฺตา สทฺทหิตํฯ สทฺทหิตตฺตา สมาทหิตํ, สมาทหิตตฺตา สทฺทหิตํฯ สทฺทหิตตฺตา ปชานิตํ, ปชานิตตฺตา สทฺทหิตํฯ

ปคฺคหิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํ , อุปฏฺฐาปิตตฺตา ปคฺคหิตํฯ ปคฺคหิตตฺตา สมาทหิตํ, สมาทหิตตฺตา ปคฺคหิตํฯ ปคฺคหิตตฺตา ปชานิตํ ปชานิตตฺตา ปคฺคหิตํฯ ปคฺคหิตตฺตา สทฺทหิตํ, สทฺทหิตตฺตา ปคฺคหิตํฯ อุปฏฺฐาปิตตฺตา สมาทหิตํ, สมาทหิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํฯ อุปฏฺฐาปิตตฺตา ปชานิตํ, ปชานิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํฯ อุปฏฺฐาปิตตฺตา สทฺทหิตํ, สทฺทหิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํฯ อุปฏฺฐาปิตตฺตา ปคฺคหิตํ, ปคฺคหิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํฯ สมาทหิตตฺตา ปชานิตํ, ปชานิตตฺตา สมาทหิตํฯ สมาทหิตตฺตา สทฺทหิตํ, สทฺทหิตตฺตา สมาทหิตํฯ สมาทหิตตฺตา ปคฺคหิตํ, ปคฺคหิตตฺตา สมาทหิตํฯ สมาทหิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํ, อุปฏฺฐาปิตตฺตา สมาทหิตํฯ ปชานิตตฺตา สทฺทหิตํ, สทฺทหิตตฺตา ปชานิตํฯ ปชานิตตฺตา ปคฺคหิตํ, ปคฺคหิตตฺตา ปชานิตํฯ ปชานิตตฺตา อุปฏฺฐาปิตํ, อุปฏฺฐาปิตตฺตา ปชานิตํฯ ปชานิตตฺตา สมาทหิตํ, สมาทหิตตฺตา ปชานิตํฯ

ยํ พุทฺธจกฺขุ ตํ พุทฺธญาณํ, ยํ พุทฺธญาณํ ตํ พุทฺธจกฺขุ, เยน จกฺขุนา ตถาคโต สตฺเต ปสฺสติ อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเย อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน [ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเน (สฺยา. ก.)], อปฺเปกจฺเจ นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโนฯ

อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเขติ สทฺโธ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มหารชกฺโขฯ อารทฺธวีริโย ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, กุสีโต ปุคฺคโล มหารชกฺโขฯ อุปฏฺฐิตสฺสติ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, มุฏฺฐสฺสติ ปุคฺคโล มหารชกฺโขฯ สมาหิโต ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, อสมาหิโต ปุคฺคโล มหารชกฺโขฯ ปญฺญวา ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล มหารชกฺโขฯ

ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเยติ สทฺโธ ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย, อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย…เป.… ปญฺญวา ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโยฯ สฺวากาเร ทฺวากาเรติ สทฺโธ ปุคฺคโล สฺวากาโร, อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล ทฺวากาโร…เป.… ปญฺญวา ปุคฺคโล สฺวากาโร, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล ทฺวากาโรฯ สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเยติ สทฺโธ ปุคฺคโล สุวิญฺญาปโย, อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโย…เป.… ปญฺญวา ปุคฺคโล สุวิญฺญาปโย, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโยฯ

อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน, อปฺเปกจฺเจ นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโนติ สทฺโธ ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี, อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวีฯ อารทฺธวีริโย ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี , กุสีโต ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี…เป.… ปญฺญวา ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี, ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวีฯ

โลโกติ ขนฺธโลโก ธาตุโลโก อายตนโลโก วิปตฺติภวโลโก วิปตฺติสมฺภวโลโก สมฺปตฺติภวโลโก สมฺปตฺติสมฺภวโลโกฯ

เอโก โลโก – สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกาฯ ทฺเว โลกา – นามญฺจ รูปญฺจฯ ตโย โลกา – ติสฺโส เวทนาฯ จตฺตาโร โลกา – จตฺตาโร อาหาราฯ ปญฺจ โลกา – ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาฯ ฉ โลกา – ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิฯ สตฺต โลกา – สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโยฯ อฏฺฐ โลกา – อฏฺฐ โลกธมฺมาฯ นว โลกา – นว สตฺตาวาสาฯ ทส โลกา – ทสายตนานิฯ ทฺวาทส โลกา – ทฺวาทสายตนานิฯ อฏฺฐารส โลกา – อฏฺฐารส ธาตุโยฯ

วชฺชนฺติ สพฺเพ กิเลสา วชฺชา, สพฺเพ ทุจฺจริตา วชฺชา, สพฺเพ อภิสงฺขารา วชฺชา, สพฺเพ ภวคามิกมฺมา วชฺชาฯ อิติ อิมสฺมิญฺจ โลเก อิมสฺมิญฺจ วชฺเช ติพฺพา ภยสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหนฺติ, เสยฺยถาปิ อุกฺขิตฺตาสิเก วธเกฯ อิเมหิ ปญฺญาสาย อากาเรหิ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ชานาติ ปสฺสติ อญฺญาติ ปฏิวิชฺฌตีติฯ

อินฺทฺริยสโมธาโน ปญฺจโมฯ

ตติยภาณวาโรฯ

อินฺทฺริยกถา นิฏฺฐิตาฯ

5. วิโมกฺขกถา

1. อุทฺเทโส

[209] ปุริมนิทานํ ฯ ‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, วิโมกฺขาฯ กตเม ตโย? สุญฺญโต วิโมกฺโข, อนิมิตฺโต วิโมกฺโข, อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย วิโมกฺขาฯ