วิญฺญูติ วิญฺญู วิภาวี เมธาวี ปณฺฑิตา พุทฺธิสมฺปนฺนาฯ สพฺรหฺมจารีติ เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตาฯ คมฺภีเรสุ ฐาเนสูติ คมฺภีรานิ ฐานานิ วุจฺจนฺติ ฌานา จ วิโมกฺขา จ สมาธี จ สมาปตฺติโย จ มคฺคา จ ผลานิ จ อภิญฺญาโย จ ปฏิสมฺภิทา จฯ โอกปฺเปยฺยุนฺติ สทฺทเหยฺยุํ อธิมุจฺเจยฺยุํฯ อทฺธาติ เอกํสวจนเมตํ นิสฺสํสยวจนเมตํ นิกฺกงฺขวจนเมตํ อทฺเวชฺฌวจนเมตํ อทฺเวฬฺหกวจนเมตํ นิโยควจนเมตํ อปณฺณกวจนเมตํ อวตฺถาปนวจนเมตํ – อทฺธาติฯ อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ ครุวจนเมตํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ – อายสฺมาติฯ ปตฺโต วาติ อธิคโต วาฯ ปาปุณิสฺสติ วาติ อธิคมิสฺสติ วาฯ

สุตฺตนฺตนิทฺเทโส ตติโยฯ

4. จตุตฺถสุตฺตนฺตนิทฺเทโส

[198] ปุริมนิทานํ [ปริปุณฺณนิทานํ (สฺยา. ก.)]ฯ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานิฯ กตมานิ ปญฺจ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจินฺทฺริยานิฯ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ กติหากาเรหิ เกนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานิ? อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ฉหากาเรหิ เตนฏฺเฐน ทฏฺฐพฺพานิ – อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อาทิวิโสธนฏฺเฐน อธิมตฺตฏฺเฐน, อธิฏฺฐานฏฺเฐน, ปริยาทานฏฺเฐน, ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน’’ฯ

ก. อาธิปเตยฺยฏฺฐนิทฺเทโส

[199] กถํ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ ทฏฺฐพฺพานิ? อสฺสทฺธิยํ ปชหโต อธิโมกฺขาธิปเตยฺยฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ โกสชฺชํ ปชหโต ปคฺคหาธิปเตยฺยฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, วีริยินฺทฺริยสฺส วเสน อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ ปมาทํ ปชหโต อุปฏฺฐานาธิปเตยฺยฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, สตินฺทฺริยสฺส วเสน อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ อุทฺธจฺจํ ปชหโต อวิกฺเขปาธิปเตยฺยฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ อวิชฺชํ ปชหโต ทสฺสนาธิปเตยฺยฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ

กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน อธิโมกฺขาธิปเตยฺยฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน ปคฺคหาธิปเตยฺยฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, วีริยินฺทฺริยสฺส วเสน อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน อุปฏฺฐานาธิปเตยฺยฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, สตินฺทฺริยสฺส วเสน อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน อวิกฺเขปาธิปเตยฺยฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน ทสฺสนาธิปเตยฺยฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, ปคฺคหฏฺเฐน วีริยินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ทฏฺฐพฺพํฯ