กตมานิ เอกวีสติ วิมุตฺติสุเข ญาณานิ? โสตาปตฺติมคฺเคน สกฺกายทิฏฺฐิยา ปหีนตฺตา สมุจฺฉินฺนตฺตา อุปฺปชฺชติ วิมุตฺติสุเข ญาณํ, วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา สมุจฺฉินฺนตฺตา อุปฺปชฺชติ วิมุตฺติสุเข ญาณํ, สีลพฺพตปรามาสสฺส…เป.… ทิฏฺฐานุสยสฺส, วิจิกิจฺฉานุสยสฺส ปหีนตฺตา สมุจฺฉินฺนตฺตา อุปฺปชฺชติ วิมุตฺติสุเข ญาณํ, สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกสฺส, กามราคสญฺโญชนสฺส…เป.… ปฏิฆสญฺโญชนสฺส, โอฬาริกสฺส กามราคานุสยสฺส, ปฏิฆานุสยสฺส ปหีนตฺตา สมุจฺฉินฺนตฺตา อุปฺปชฺชติ วิมุตฺติสุเข ญาณํ, อนาคามิมคฺเคน อนุสหคตสฺส กามราคสญฺโญชนสฺส…เป.… ปฏิฆสญฺโญชนสฺส, อนุสหคตสฺส กามราคานุสยสฺส, ปฏิฆานุสยสฺส ปหีนตฺตา สมุจฺฉินฺนตฺตา อุปฺปชฺชติ วิมุตฺติสุเข ญาณํ, อรหตฺตมคฺเคน, รูปราคสฺส…เป.… อรูปราคสฺส, มานสฺส, อุทฺธจฺจสฺส, อวิชฺชาย, มานานุสยสฺส, ภวราคานุสยสฺส, อวิชฺชานุสยสฺส ปหีนตฺตา สมุจฺฉินฺนตฺตา อุปฺปชฺชติ วิมุตฺติสุเข ญาณํฯ อิมานิ เอกวีสติ วิมุตฺติสุเข ญาณานิฯ โสฬสวตฺถุกํ อานาปานสฺสติสมาธิํ ภาวยโต สมธิกานิ อิมานิ ทฺเว ญาณสตานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ

ญาณราสิฉกฺกนิทฺเทโส ฉฏฺโฐฯ

อานาปานสฺสติกถา [อานาปานกถา (สฺยา. ก.)] นิฏฺฐิตาฯ

4. อินฺทฺริยกถา

1. ปฐมสุตฺตนฺตนิทฺเทโส

[184] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ [‘‘ภทฺทนฺเต’’ติ (ก.)] เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยานิฯ กตมานิ ปญฺจ? สทฺธินฺทฺริยํ, วีริยินฺทฺริยํ, สตินฺทฺริยํ, สมาธินฺทฺริยํ, ปญฺญินฺทฺริยํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจินฺทฺริยานิ’’ [สํ. นิ. 5.471]ฯ

[185] อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ กติหากาเรหิ วิสุชฺฌนฺติ? อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ปนฺนรสหิ อากาเรหิ วิสุชฺฌนฺติฯ อสฺสทฺเธ ปุคฺคเล ปริวชฺชยโต, สทฺเธ ปุคฺคเล เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต, ปสาทนีเย สุตฺตนฺเต ปจฺจเวกฺขโต – อิเมหิ ตีหากาเรหิ สทฺธินฺทฺริยํ วิสุชฺฌติฯ กุสีเต ปุคฺคเล ปริวชฺชยโต, อารทฺธวีริเย ปุคฺคเล เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต, สมฺมปฺปธาเน ปจฺจเวกฺขโต – อิเมหิ ตีหากาเรหิ วีริยินฺทฺริยํ วิสุชฺฌติฯ มุฏฺฐสฺสตี ปุคฺคเล ปริวชฺชยโต, อุปฏฺฐิตสฺสตี ปุคฺคเล เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต, สติปฏฺฐาเน ปจฺจเวกฺขโต – อิเมหิ ตีหากาเรหิ สตินฺทฺริยํ วิสุชฺฌติฯ อสมาหิเต ปุคฺคเล ปริวชฺชยโต, สมาหิเต ปุคฺคเล เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต, ฌานวิโมกฺเข ปจฺจเวกฺขโต – อิเมหิ ตีหากาเรหิ สมาธินฺทฺริยํ วิสุชฺฌติฯ ทุปฺปญฺเญ ปุคฺคเล ปริวชฺชยโต, ปญฺญวนฺเต ปุคฺคเล เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต, คมฺภีรญาณจริยํ ปจฺจเวกฺขโต – อิเมหิ ตีหากาเรหิ ปญฺญินฺทฺริยํ วิสุชฺฌติฯ