พฺยาปาโท สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, อพฺยาปาโท สมาธิสฺส อุปการํฯ ถินมิทฺธํ สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, อาโลกสญฺญา สมาธิสฺส อุปการํฯ อุทฺธจฺจํ สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, อวิกฺเขโป สมาธิสฺส อุปการํฯ วิจิกิจฺฉา สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, ธมฺมววตฺถานํ สมาธิสฺส อุปการํฯ อวิชฺชา สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, ญาณํ สมาธิสฺส อุปการํฯ อรติ สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, ปาโมชฺชํ สมาธิสฺส อุปการํฯ สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา สมาธิสฺส ปริปนฺถา, สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา สมาธิสฺส อุปการาฯ อิมานิ อฏฺฐ ปริปนฺเถ ญาณานิ, อฏฺฐ จ อุปกาเร ญาณานิฯ

คณนวาโร ปฐโมฯ

2. โสฬสญาณนิทฺเทโส

[153] อิเมหิ โสฬสหิ อากาเรหิ อุทุจิตฺตํ จิตฺตํ สมุทุจิตํ จิตฺตํ เอกตฺเต สนฺติฏฺฐติ, นีวรเณหิ วิสุชฺฌติฯ กตเม เต เอกตฺตา? เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํ, อพฺยาปาโท เอกตฺตํ, อาโลกสญฺญา เอกตฺตํ, อวิกฺเขโป เอกตฺตํ, ธมฺมววตฺถานํ เอกตฺตํ, ญาณํ เอกตฺตํ, ปาโมชฺชํ เอกตฺตํ, สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา เอกตฺตาฯ

นีวรณาติ, กตเม เต นีวรณา? กามจฺฉนฺโท นีวรณํ, พฺยาปาโท นีวรณํ, ถินมิทฺธํ นีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นีวรณํ, วิจิกิจฺฉา นีวรณํ, อวิชฺชา นีวรณํ, อรติ นีวรณํ, สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา นีวรณาฯ

นีวรณาติ, เกนฏฺเฐน นีวรณา? นิยฺยานาวรณฏฺเฐน นีวรณาฯ กตเม เต นิยฺยานา? เนกฺขมฺมํ อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ เนกฺขมฺเมน อริยา นิยฺยนฺติฯ กามจฺฉนฺโท นิยฺยานาวรณํฯ เตน จ กามจฺฉนฺเทน นิวุตตฺตา เนกฺขมฺมํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – กามจฺฉนฺโท นิยฺยานาวรณํฯ อพฺยาปาโท อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ อพฺยาปาเทน อริยา นิยฺยนฺติฯ พฺยาปาโท นิยฺยานาวรณํฯ เตน จ พฺยาปาเทน นิวุตตฺตา อพฺยาปาทํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – พฺยาปาโท นิยฺยานาวรณํฯ อาโลกสญฺญา อริยานํ นิยฺยานํฯ ตาย จ อาโลกสญฺญาย อริยา นิยฺยนฺติ ฯ ถินมิทฺธํ นิยฺยานาวรณํฯ เตน จ ถินมิทฺเธน นิวุตตฺตา อาโลกสญฺญํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – ถินมิทฺธํ นิยฺยานาวรณํฯ อวิกฺเขโป อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ อวิกฺเขเปน อริยา นิยฺยนฺติฯ

อุทฺธจฺจํ นิยฺยานาวรณํ ฯ เตน จ อุทฺธจฺเจน นิวุตตฺตา อวิกฺเขปํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – อุทฺธจฺจํ นิยฺยานาวรณํฯ ธมฺมววตฺถานํ อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ ธมฺมววตฺถาเนน อริยา นิยฺยนฺติฯ วิจิกิจฺฉา นิยฺยานาวรณํฯ ตาย จ วิจิกิจฺฉาย นิวุตตฺตา ธมฺมววตฺถานํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – วิจิกิจฺฉา นิยฺยานาวรณํฯ ญาณํ อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ ญาเณน อริยา นิยฺยนฺติฯ อวิชฺชา นิยฺยานาวรณํฯ ตาย จ อวิชฺชาย นิวุตตฺตา ญาณํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – อวิชฺชา นิยฺยานาวรณํฯ ปาโมชฺชํ อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ ปาโมชฺเชน อริยา นิยฺยนฺติฯ อรติ นิยฺยานาวรณํฯ ตาย จ อรติยา นิวุตตฺตา ปาโมชฺชํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – อรติ นิยฺยานาวรณํฯ สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา อริยานํ นิยฺยานํฯ เตหิ จ กุสเลหิ ธมฺเมหิ อริยา นิยฺยนฺติฯ สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา นิยฺยานาวรณาฯ เตหิ จ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ นิวุตตฺตา กุสเล ธมฺเม อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา นิยฺยานาวรณาฯ อิเมหิ จ ปน นีวรเณหิ วิสุทฺธจิตฺตสฺส โสฬสวตฺถุกํ อานาปานสฺสติสมาธิํ ภาวยโต ขณิกสโมธานาฯ

โสฬสญาณนิทฺเทโส ทุติโยฯ

3. อุปกฺกิเลสญาณนิทฺเทโส

ปฐมจฺฉกฺกํ

[154] อิเมหิ จ ปน นีวรเณหิ วิสุทฺธจิตฺตสฺส โสฬสวตฺถุกํ อานาปานสฺสติสมาธิํ ภาวยโต ขณิกสโมธานา กตเม อฏฺฐารส อุปกฺกิเลสา อุปฺปชฺชนฺติ? อสฺสาสาทิมชฺฌปริโยสานํ สติยา อนุคจฺฉโต อชฺฌตฺตวิกฺเขปคตํ จิตฺตํ สมาธิสฺส ปริปนฺโถฯ ปสฺสาสาทิมชฺฌปริโยสานํ สติยา อนุคจฺฉโต พหิทฺธาวิกฺเขปคตํ จิตฺตํ สมาธิสฺส ปริปนฺโถฯ อสฺสาสปฏิกงฺขนา นิกนฺติ ตณฺหาจริยา สมาธิสฺส ปริปนฺโถฯ ปสฺสาสปฏิกงฺขนา นิกนฺติ ตณฺหาจริยา สมาธิสฺส ปริปนฺโถฯ อสฺสาเสนาภิตุนฺนสฺส ปสฺสาสปฏิลาเภ มุจฺฉนา สมาธิสฺส ปริปนฺโถฯ ปสฺสาเสนาภิตุนฺนสฺส อสฺสาสปฏิลาเภ มุจฺฉนา สมาธิสฺส ปริปนฺโถฯ