‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, มยิ นิฏฺฐํ คตา, สพฺเพ เต ทิฏฺฐิสมฺปนฺนาฯ เตสํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนานํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ นิฏฺฐา, อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐาฯ

‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, มยิ อเวจฺจปฺปสนฺนา, สพฺเพ เต โสตาปนฺนาฯ เตสํ โสตาปนฺนานํ ปญฺจนฺนํ อิธ นิฏฺฐา, ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐาฯ กตเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ นิฏฺฐา? สตฺตกฺขตฺตุปรมสฺส , โกลํโกลสฺส, เอกพีชิสฺส, สกทาคามิสฺส, โย จ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อรหา – อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ นิฏฺฐาฯ

‘‘กตเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐา? อนฺตราปรินิพฺพายิสฺส, อุปหจฺจปรินิพฺพายิสฺส, อสงฺขารปรินิพฺพายิสฺส, สสงฺขารปรินิพฺพายิสฺส, อุทฺธํโสตสฺส, อกนิฏฺฐคามิโน – อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐาฯ

‘‘เย เกจิ, ภิกฺขเว, มยิ อเวจฺจปฺปสนฺนา, สพฺเพ เต โสตาปนฺนาฯ เตสํ โสตาปนฺนานํ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ นิฏฺฐาฯ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อิธ วิหาย นิฏฺฐาติ’’ฯ

ภววิภวทิฏฺฐินิทฺเทโส โสฬสโมฯ

ทิฏฺฐิกถา นิฏฺฐิตาฯ

3. อานาปานสฺสติกถา

1. คณนวาร

[152] โสฬสวตฺถุกํ อานาปานสฺสติสมาธิํ [อานาปานสติสมาธิํ (สี. อฏฺฐ.)] ภาวยโต สมาธิกานิ ทฺเว ญาณสตานิ อุปฺปชฺชนฺติ – อฏฺฐ ปริปนฺเถ [ปริพนฺเธ (ก.)] ญาณานิ, อฏฺฐ จ อุปกาเร ญาณานิ, อฏฺฐารส อุปกฺกิเลเส ญาณานิ, เตรส โวทาเน ญาณานิ, พาตฺติํส สโตการิสฺส [สโตการีสุ (สฺยา.)] ญาณานิ, จตุวีสติ สมาธิวเสน ญาณานิ, ทฺเวสตฺตติ วิปสฺสนาวเสน ญาณานิ, อฏฺฐ นิพฺพิทาญาณานิ, อฏฺฐ นิพฺพิทานุโลมญาณานิ, อฏฺฐ นิพฺพิทาปฏิปฺปสฺสทฺธิญาณานิ, เอกวีสติ วิมุตฺติสุเข ญาณานิฯ

กตมานิ อฏฺฐ ปริปนฺเถ ญาณานิ, อฏฺฐ จ อุปกาเร ญาณานิ? กามจฺฉนฺโท สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, เนกฺขมฺมํ สมาธิสฺส อุปการํฯ

พฺยาปาโท สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, อพฺยาปาโท สมาธิสฺส อุปการํฯ ถินมิทฺธํ สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, อาโลกสญฺญา สมาธิสฺส อุปการํฯ อุทฺธจฺจํ สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, อวิกฺเขโป สมาธิสฺส อุปการํฯ วิจิกิจฺฉา สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, ธมฺมววตฺถานํ สมาธิสฺส อุปการํฯ อวิชฺชา สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, ญาณํ สมาธิสฺส อุปการํฯ อรติ สมาธิสฺส ปริปนฺโถ, ปาโมชฺชํ สมาธิสฺส อุปการํฯ สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา สมาธิสฺส ปริปนฺถา, สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา สมาธิสฺส อุปการาฯ อิมานิ อฏฺฐ ปริปนฺเถ ญาณานิ, อฏฺฐ จ อุปกาเร ญาณานิฯ

คณนวาโร ปฐโมฯ

2. โสฬสญาณนิทฺเทโส

[153] อิเมหิ โสฬสหิ อากาเรหิ อุทุจิตฺตํ จิตฺตํ สมุทุจิตํ จิตฺตํ เอกตฺเต สนฺติฏฺฐติ, นีวรเณหิ วิสุชฺฌติฯ กตเม เต เอกตฺตา? เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํ, อพฺยาปาโท เอกตฺตํ, อาโลกสญฺญา เอกตฺตํ, อวิกฺเขโป เอกตฺตํ, ธมฺมววตฺถานํ เอกตฺตํ, ญาณํ เอกตฺตํ, ปาโมชฺชํ เอกตฺตํ, สพฺเพปิ กุสลา ธมฺมา เอกตฺตาฯ

นีวรณาติ, กตเม เต นีวรณา? กามจฺฉนฺโท นีวรณํ, พฺยาปาโท นีวรณํ, ถินมิทฺธํ นีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ นีวรณํ, วิจิกิจฺฉา นีวรณํ, อวิชฺชา นีวรณํ, อรติ นีวรณํ, สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา นีวรณาฯ

นีวรณาติ, เกนฏฺเฐน นีวรณา? นิยฺยานาวรณฏฺเฐน นีวรณาฯ กตเม เต นิยฺยานา? เนกฺขมฺมํ อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ เนกฺขมฺเมน อริยา นิยฺยนฺติฯ กามจฺฉนฺโท นิยฺยานาวรณํฯ เตน จ กามจฺฉนฺเทน นิวุตตฺตา เนกฺขมฺมํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – กามจฺฉนฺโท นิยฺยานาวรณํฯ อพฺยาปาโท อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ อพฺยาปาเทน อริยา นิยฺยนฺติฯ พฺยาปาโท นิยฺยานาวรณํฯ เตน จ พฺยาปาเทน นิวุตตฺตา อพฺยาปาทํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – พฺยาปาโท นิยฺยานาวรณํฯ อาโลกสญฺญา อริยานํ นิยฺยานํฯ ตาย จ อาโลกสญฺญาย อริยา นิยฺยนฺติ ฯ ถินมิทฺธํ นิยฺยานาวรณํฯ เตน จ ถินมิทฺเธน นิวุตตฺตา อาโลกสญฺญํ อริยานํ นิยฺยานํ นปฺปชานาตีติ – ถินมิทฺธํ นิยฺยานาวรณํฯ อวิกฺเขโป อริยานํ นิยฺยานํฯ เตน จ อวิกฺเขเปน อริยา นิยฺยนฺติฯ