71. มหากรุณาญาณนิทฺเทโส

[117] กตมํ ตถาคตสฺส มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ? พหุเกหิ อากาเรหิ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อาทิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อุยฺยุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ ปยาโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ กุมฺมคฺคปฺปฏิปนฺโน [กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺโน (สฺยา.)] โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อุปนียติ โลโก อทฺธุโวติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อตาโณ [อตฺตาโณ (สฺยา.)] โลโก อนภิสฺสโรติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อสฺสโก โลโก , สพฺพํ ปหาย คมนียนฺติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อูโน โลโก อตีโต ตณฺหาทาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อตายโน โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อเลโณ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ …เป.… อสรโณ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อสรณีภูโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

อุทฺธโต โลโก อวูปสนฺโตติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… สสลฺโล โลกสนฺนิวาโส, วิทฺโธ ปุถุสลฺเลหิ; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ สลฺลานํ อุทฺธตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อวิชฺชนฺธการาวรโณ โลกสนฺนิวาโส อณฺฑภูโต กิเลสปญฺชรปกฺขิตฺโต; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ อาโลกํ ทสฺเสตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อวิชฺชาคโต โลกสนฺนิวาโส อณฺฑภูโต ปริโยนทฺโธ ตนฺตากุลกชาโต [ตนฺตากุลชาโต (สฺยา.)] กุลาคณฺฑิกชาโต [คุฬาคุณฺฐิกชาโต (สฺยา.), คุลาคุณฺฑิกชาโต (ก. สี. อฏฺฐ.) ที. นิ. 2.95 ปสฺสิตพฺพา] มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตตีติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อวิชฺชาวิสโทสสํลิตฺโต โลกสนฺนิวาโส กิเลสกลลีภูโตติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ราคโทสโมหชฏาชฏิโต โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ชฏํ วิชเฏตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

ตณฺหาสงฺฆาฏปฏิมุกฺโก โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตณฺหาชาเลน โอตฺถโฏ [โอตฺถโต (ก.)] โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตณฺหาโสเตน วุยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตณฺหาสญฺโญชเนน สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตณฺหานุสเยน อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตณฺหาสนฺตาเปน สนฺตปฺปติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตณฺหาปริฬาเหน ปริฑยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

ทิฏฺฐิสงฺฆาฏปฏิมุกฺโก โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทิฏฺฐิชาเลน โอตฺถโฏ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทิฏฺฐิโสเตน วุยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทิฏฺฐิสญฺโญชเนน สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทิฏฺฐานุสเยน อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทิฏฺฐิสนฺตาเปน สนฺตปฺปติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทิฏฺฐิปริฬาเหน ปริฑยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

ชาติยา อนุคโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ชราย อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… พฺยาธินา อภิภูโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ …เป.… มรเณน อพฺภาหโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทุกฺเข ปติฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

ตณฺหาย อุฑฺฑิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ชราปาการปริกฺขิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มจฺจุปาเสน ปริกฺขิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหาพนฺธนพนฺโธ โลกสนฺนิวาโส – ราคพนฺธเนน โทสพนฺธเนน โมหพนฺธเนน มานพนฺธเนน ทิฏฺฐิพนฺธเนน กิเลสพนฺธเนน ทุจฺจริตพนฺธเนน; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ พนฺธนํ โมเจตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหาสมฺพาธปฺปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ โอกาสํ ทสฺเสตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ… มหาปลิโพเธน ปลิพุทฺโธ โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ปลิโพธํ เฉตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหาปปาเต ปติโต โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ปปาตา อุทฺธตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหากนฺตารปฺปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ กนฺตารํ ตาเรตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหาสํสารปฺปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ สํสารา โมเจตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหาวิทุคฺเค สมฺปริวตฺตติ โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ วิทุคฺคา อุทฺธตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มหาปลิเป [มหาปลฺเลเป (สฺยา.)] ปลิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส ; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ปลิปา อุทฺธตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

อพฺภาหโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อาทิตฺโต โลกสนฺนิวาโส – ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ นิพฺพาเปตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อุนฺนีตโก โลกสนฺนิวาโส หญฺญติ นิจฺจมตาโณ ปตฺตทณฺโฑ ตกฺกโรติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… วชฺชพนฺธนพทฺโธ โลกสนฺนิวาโส อาฆาตนปจฺจุปฏฺฐิโต; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ พนฺธนํ โมเจตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อนาโถ โลกสนฺนิวาโส ปรมการุญฺญปฺปตฺโต; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ตาเยตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทุกฺขาภิตุนฺโน [ทุกฺขาภิตุณฺโณ (ก.)] โลกสนฺนิวาโส จิรรตฺตํ ปีฬิโตติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… คธิโต โลกสนฺนิวาโส นิจฺจํ ปิปาสิโตติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

อนฺโธ โลกสนฺนิวาโส อจกฺขุโกติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… หตเนตฺโต โลกสนฺนิวาโส อปริณายโกติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… วิปถปกฺขนฺโท [วิปถํ ปกฺขนฺโต (สฺยา.)] โลกสนฺนิวาโส อญฺชสาปรทฺโธ; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ อริยปถํ อาเนตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… มโหฆปกฺขนฺโท โลกสนฺนิวาโส; ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ โอฆา อุทฺธตา, อญฺญตฺร มยาติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.…ฯ

[118] ทฺวีหิ ทิฏฺฐิคเตหิ ปริยุฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ตีหิ ทุจฺจริเตหิ วิปฺปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… จตูหิ โยเคหิ ยุตฺโต โลกสนฺนิวาโส จตุโยคโยชิโตติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… จตูหิ คนฺเถหิ [คณฺเฐหิ (สฺยา.)] คนฺถิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… จตูหิ อุปาทาเนหิ อุปาทิยติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ปญฺจคติสมารุฬฺโห โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ปญฺจหิ กามคุเณหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ปญฺจหิ นีวรเณหิ โอตฺถโฏ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ฉหิ วิวาทมูเลหิ วิวทติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ฉหิ ตณฺหากาเยหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ฉหิ ทิฏฺฐิคเตหิ ปริยุฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ …เป.… สตฺตหิ อนุสเยหิ อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… สตฺตหิ สญฺโญชเนหิ สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… สตฺตหิ มาเนหิ อุนฺนโต [อุณฺณโต (สฺยา. ก.)] โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ สมฺปริวตฺตติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อฏฺฐหิ มิจฺฉตฺเตหิ นิยฺยาโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อฏฺฐหิ ปุริสโทเสหิ ทุสฺสติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… นวหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาติโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ …เป.… นววิธมาเนหิ อุนฺนโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… นวหิ ตณฺหามูลเกหิ ธมฺเมหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสหิ กิเลสวตฺถูหิ กิลิสฺสติ โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาติโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสหิ อกุสลกมฺมปเถหิ สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสหิ สญฺโญชเนหิ สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสหิ มิจฺฉตฺเตหิ นิยฺยาโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… ทสวตฺถุกาย อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ…เป.… อฏฺฐสตตณฺหาปปญฺจสเตหิ ปปญฺจิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคเตหิ ปริยุฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ

อหญฺจมฺหิ ติณฺโณ, โลโก จ อติณฺโณ อหํ จมฺหิ มุตฺโต, โลโก จ อมุตฺโต; อหญฺจมฺหิ ทนฺโต, โลโก จ อทนฺโต; อหํ จมฺหิ สนฺโต, โลโก จ อสนฺโต; อหํ จมฺหิ อสฺสตฺโถ, โลโก จ อนสฺสตฺโถ; อหํ จมฺหิ ปรินิพฺพุโต, โลโก จ อปรินิพฺพุโต; ปโหมิ ขฺวาหํ ติณฺโณ ตาเรตุํ, มุตฺโต โมเจตุํ, ทนฺโต ทเมตุํ, สนฺโต สเมตุํ, อสฺสตฺโถ อสฺสาเสตุํ, ปรินิพฺพุโต ปเร จ ปรินิพฺพาเปตุนฺติ – ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติฯ อิทํ ตถาคตสฺส มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํฯ

มหากรุณาญาณนิทฺเทโส เอกสตฺตติโมฯ

72-73. สพฺพญฺญุตญาณนิทฺเทโส

[119] กตมํ ตถาคตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณํ? สพฺพํ สงฺขตมสงฺขตํ อนวเสสํ ชานาตีติ – สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ – อนาวรณญาณํ [อนาวรณํ ญาณํ (สฺยา.) เอวมุปริปิ]ฯ