ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

ปฏิสมฺภิทามคฺคปาฬิ

1. มหาวคฺโค

มาติกา

[1] โสตาวธาเน ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

[2] สุตฺวาน สํวเร ปญฺญา สีลมเย ญาณํฯ

[3] สํวริตฺวา สมาทหเน ปญฺญา สมาธิภาวนามเย ญาณํฯ

[4] ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํฯ

[5] อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํฯ

[6] ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ วิปริณามานุปสฺสเน ปญฺญา อุทยพฺพยานุปสฺสเน ญาณํฯ

[7] อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ภงฺคานุปสฺสเน ปญฺญา วิปสฺสเน ญาณํฯ

[8] ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํฯ

[9] มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํฯ

[10] พหิทฺธา วุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา โคตฺรภุญาณํฯ

[11] ทุภโต วุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํฯ

[12] ปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิ ปญฺญา ผเล ญาณํ ฯ

[13] ฉินฺนวฏุมานุปสฺสเน [ฉินฺนมนุปสฺสเน (สฺยา.), ฉินฺนวฏฺฏมนุปสฺสเน (สี. อฏฺฐ.)] ปญฺญา วิมุตฺติญาณํฯ

[14] ตทา สมุทาคเต [สมุปาคเต (สฺยา.)] ธมฺเม ปสฺสเน ปญฺญา ปจฺจเวกฺขเณ ญาณํฯ

[15] อชฺฌตฺตววตฺถาเน ปญฺญา วตฺถุนานตฺเต ญาณํฯ

[16] พหิทฺธาววตฺถาเน ปญฺญา โคจรนานตฺเต ญาณํฯ

[17] จริยาววตฺถาเน ปญฺญา จริยานานตฺเต ญาณํฯ

[18] จตุธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ภูมินานตฺเต ญาณํฯ

[19] นวธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ธมฺมนานตฺเต ญาณํฯ

[20] อภิญฺญาปญฺญา ญาตฏฺเฐ ญาณํฯ

[21] ปริญฺญาปญฺญา ตีรณฏฺเฐ ญาณํฯ

[22] ปหาเน ปญฺญา ปริจฺจาคฏฺเฐ ญาณํฯ

[23] ภาวนาปญฺญา เอกรสฏฺเฐ ญาณํฯ

[24] สจฺฉิกิริยาปญฺญา ผสฺสนฏฺเฐ [ผุสนฏฺเฐ (ก.)] ญาณํฯ

[25] อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[26] ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[27] นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[28] ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา [ปฏิภาณนานตฺเต (สฺยา.)] ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[29] วิหารนานตฺเต ปญฺญา วิหารฏฺเฐ ญาณํฯ

[30] สมาปตฺตินานตฺเต ปญฺญา สมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํฯ

[31] วิหารสมาปตฺตินานตฺเต ปญฺญา วิหารสมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํฯ

[32] อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺญา อานนฺตริกสมาธิมฺหิ ญาณํฯ

[33] ทสฺสนาธิปเตยฺยํ สนฺโต จ วิหาราธิคโม ปณีตาธิมุตฺตตา ปญฺญา อรณวิหาเร ญาณํฯ

[34] ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ ญาณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสิภาวตา ปญฺญา นิโรธสมาปตฺติยา ญาณํฯ

[35] สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺญา ปรินิพฺพาเน ญาณํฯ

[36] สพฺพธมฺมานํ สมฺมา สมุจฺเฉเท นิโรเธ จ อนุปฏฺฐานตา ปญฺญา สมสีสฏฺเฐ ญาณํฯ

[37] ปุถุนานตฺตเตชปริยาทาเน ปญฺญา สลฺเลขฏฺเฐ ญาณํฯ

[38] อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วีริยารมฺเภ ญาณํฯ

[39] นานาธมฺมปฺปกาสนตา ปญฺญา อตฺถสนฺทสฺสเน ญาณํฯ

[40] สพฺพธมฺมานํ เอกสงฺคหตานานตฺเตกตฺตปฏิเวเธ ปญฺญา ทสฺสนวิสุทฺธิญาณํฯ

[41] วิทิตตฺตา ปญฺญา ขนฺติญาณํฯ

[42] ผุฏฺฐตฺตา ปญฺญา ปริโยคาหเณ [ปริโยคาหเน (สฺยา.)] ญาณํฯ

[43] สโมทหเน ปญฺญา ปเทสวิหาเร ญาณํฯ

[44] อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํฯ

[45] นานตฺเต ปญฺญา เจโตวิวฏฺเฏ ญาณํฯ

[46] อธิฏฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ ญาณํฯ

[47] สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวฏฺเฏ ญาณํฯ

[48] โวสคฺเค [โวสฺสคฺเค (พหูสุ)] ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํฯ

[49] ตถฏฺเฐ ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํฯ

[50] กายมฺปิ จิตฺตมฺปิ เอกววตฺถานตา สุขสญฺญญฺจ ลหุสญฺญญฺจ อธิฏฺฐานวเสน อิชฺฌนฏฺเฐ ปญฺญา อิทฺธิวิเธ ญาณํฯ

[51] วิตกฺกวิปฺผารวเสน นานตฺเตกตฺตสทฺทนิมิตฺตานํ ปริโยคาหเณ ปญฺญา โสตธาตุวิสุทฺธิญาณํฯ

[52] ติณฺณนฺนํ จิตฺตานํ วิปฺผารตฺตา อินฺทฺริยานํ ปสาทวเสน นานตฺเตกตฺตวิญฺญาณจริยา ปริโยคาหเณ ปญฺญา เจโตปริยญาณํฯ

[53] ปจฺจยปฺปวตฺตานํ ธมฺมานํ นานตฺเตกตฺตกมฺมวิปฺผารวเสน ปริโยคาหเณ ปญฺญา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํฯ

[54] โอภาสวเสน นานตฺเตกตฺตรูปนิมิตฺตานํ ทสฺสนฏฺเฐ ปญฺญา ทิพฺพจกฺขุญาณํฯ

[55] จตุสฏฺฐิยา อากาเรหิ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ วสีภาวตา ปญฺญา อาสวานํ ขเย ญาณํฯ

[56] ปริญฺญฏฺเฐ ปญฺญา ทุกฺเข ญาณํฯ

[57] ปหานฏฺเฐ ปญฺญา สมุทเย ญาณํฯ

[58] สจฺฉิกิริยฏฺเฐ ปญฺญา นิโรเธ ญาณํฯ

[59] ภาวนฏฺเฐ ปญฺญา มคฺเค ญาณํฯ

[60] ทุกฺเข ญาณํฯ

[61] ทุกฺขสมุทเย ญาณํฯ

[62] ทุกฺขนิโรเธ ญาณํฯ

[63] ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํฯ

[64] อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[65] ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[66] นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[67] ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ

[68] อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณํฯ

[69] สตฺตานํ อาสยานุสเย ญาณํฯ

[70] ยมกปาฏิหีเร ญาณํฯ

[71] มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํฯ

[72] สพฺพญฺญุตญาณํฯ

[73] อนาวรณญาณํ ฯ

อิมานิ เตสตฺตติ ญาณานิฯ อิเมสํ เตสตฺตติยา ญาณานํ สตฺตสฏฺฐิ ญาณานิ สาวกสาธารณานิ; ฉ ญาณานิ อสาธารณานิ สาวเกหิฯ

มาติกา นิฏฺฐิตาฯ

1. ญาณกถา

1. สุตมยญาณนิทฺเทโส

[1] กถํ โสตาวธาเน ปญฺญา สุตมเย ญาณํ?

‘‘อิเม ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา ปริญฺเญยฺยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา หานภาคิยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา ฐิติภาคิยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา วิเสสภาคิยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิเม ธมฺมา นิพฺเพธภาคิยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจ’’นฺติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิทํ ทุกฺขสมุทยํ [ทุกฺขสมุทโย (สฺยา.)] อริยสจฺจ’’นฺติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิทํ ทุกฺขนิโรธํ [ทุกฺขนิโรโธ (สฺยา.) อฏฺฐกถา โอโลเกตพฺพา] อริยสจฺจ’’นฺติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

‘‘อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’’นฺติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํฯ

[2] กถํ ‘‘อิเม ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา’’ติ โสตาวธานํ, ตํปชานนา ปญฺญา สุตมเย ญาณํ?

เอโก ธมฺโม อภิญฺเญยฺโย – สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกาฯ ทฺเว ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – ทฺเว ธาตุโยฯ ตโย ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – ติสฺโส ธาตุโยฯ จตฺตาโร ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – จตฺตาริ อริยสจฺจานิฯ ปญฺจ ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – ปญฺจ วิมุตฺตายตนานิฯ ฉ ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – ฉ อนุตฺตริยานิฯ สตฺต ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – สตฺต นิทฺทสวตฺถูนิฯ อฏฺฐ ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – อฏฺฐ อภิภายตนานิฯ นว ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – นว อนุปุพฺพวิหาราฯ ทส ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา – ทส นิชฺชรวตฺถูนิฯ

[3] ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อภิญฺเญยฺยํฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ อภิญฺเญยฺยํ? จกฺขุ [จกฺขุํ (สฺยา. ก.)], ภิกฺขเว, อภิญฺเญยฺยํ; รูปา อภิญฺเญยฺยา; จกฺขุวิญฺญาณํ อภิญฺเญยฺยํ; จกฺขุสมฺผสฺโส อภิญฺเญยฺโย; ยมฺปิทํ [ยมิทํ (ก.) สํ. นิ. 4.52 ปสฺสิตพฺโพ] จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อภิญฺเญยฺยํฯ