4. ธรรมที่ไม่ใช่อนุตตรธรรม ที่ไม่ใช่สรณธรรม
และธรรมที่ไม่ใช่อนุตตรธรรม ที่ไม่ใช่อรณธรรม อาศัยธรรม
ที่ไม่ใช่อนุตตรธรรม ที่ไม่ใช่อรณธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย.
5. ธรรมที่ไม่ใช่อนุตตรธรรม ที่ไม่ใช่สรณธรรม
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อนุตตรธรรม ที่ไม่ใช่สรณธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่อนุตตรธรรม ที่ไม่ใช่อรณธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย.

การนับจำนวนวาระในอนุโลม

[520] ในเหตุปัจจัย มี 5 วาระ.
พึงให้พิสดารทุกวาระ.
สหชาตวาระก็ดี ปัจจยวาระก็ดี นิสสยวาระก็ดี สังสัฏฐวาระก็ดี
สัมปยุตตวาระก็ดี ปัญหาวาระก็ดี พึงให้พิสดาร
ปัจจนียทุกทุกปัฏฐาน จบ

อรรถกถาปัจจนียปัฏฐาน

บัดนี้ เพื่อจะแสดง ปัจจนียปัฏฐาน ซึ่งมีชื่ออันได้แล้ว เพราะเป็น
ธรรมตรงกันข้าม ด้วยอำนาจเป็นปฏิปักษ์ต่อบททั้งหลายมีกุศลเป็นต้น พระ-
ผู้มีพระภาคจึงทรงเริ่มคำว่า นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ นกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ
เหตุปจฺจยา ดังนี้เป็นต้น.
บรรดาบทเหล่านั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงห้ามความที่กุศลเป็นปัจจัย
ด้วยคำว่า นกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ ทรงห้ามการเกิดขึ้นแห่งกุศล ด้วยคำว่า
นกุสโล ธมฺโม อุปฺปชฺชติ เพราะฉะนั้น ผู้ศึกษาพึงทราบปัญหาและ

วิสัชนาในอธิการนี้ โดยนัยมีอาทิอย่างนี้ว่า ขันธ์ 3 ที่เป็นอกุสลาพยากตะ
และรูปที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน อาศัยขันธ์หนึ่งที่เป็นอกุสลาพยากตะ
เกิดขึ้น.
ก็วิธีนับที่ได้ในปัจจัยนั้น ๆ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้แล้วในบาลี แม้
วาระทั้งหลายที่มีวิสัชนาเหมือนกัน ก็ทรงแสดงไว้ในบาลีนั้นเอง เพราะฉะนั้น
ในอธิการนี้ ผู้ศึกษาพึงกำหนดบาลีแล้วทราบปัฏฐานนัยทั้งหมด ตามแนวแห่ง
นัยที่ข้าพเจ้ากล่าวแล้วในหนหลัง ก็ในอธิการนี้ ฉันใด ใน ทุกปัฏฐาน ทุก-
ติกปัฏฐาน ติกทุกปัฏฐาน ติกติกปัฏฐาน และทุกทุกปัฏฐาน ก็ฉันนั้น.
นัย 6 ในธัมมปัจจนียปัฏฐาน อันท่านแสดงไว้ด้วยคาถาที่ท่านกล่าว
ไว้ในอรรถกถาว่า
นัย 6 ในปัจจนียปัฏฐาน คือ ติกปัฏฐาน อัน
ประเสริฐ ทุกปัฏฐานอันสูงสุด ทุกติกปัฏฐาน ติกทุก-
ปัฏฐาน ติกติกปัฏฐาน และทุกทุกปัฏฐาน ลึกซึ้งนัก ดังนี้.
เป็นอันข้าพเจ้าแสดงแล้วด้วยคำมีประมาณเท่านี้ ฯ ก็ในอธิการนี้ ผู้ศึกษาพึง
ทราบเฉพาะ ปัจจนียปัฏฐาน เท่านั้น ประดับด้วยนัย 25 โดยปริยายหนึ่งคือ
ในปัฏฐานหนึ่ง ๆ ว่าด้วยอำนาจแห่งปัจจัยมีอย่างละ 4 นัย มีอนุโลมนัยเป็นต้น.
อรรถกถาปัจจนียปัฏฐาน จบ

นเหตุทุกโนอาสวโคจฉกทุกะ

(1. นเหตุทุกะ 13.-18. โนอาสวโคจฉกทุกะ)

ปฏิจจวาระ

อนุโลมนัย

1. เหตุปัจจัย

[477] ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อาสวธรรม ที่เป็นนเหตุ-
ธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อาสวธรรม ที่เป็นนเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่สาสวธรรม ที่เป็นนเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อนาสวธรรมที่เป็นนเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อาสวสัมปยุตตธรรม ที่เป็นนเหตุ-
ธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อาสววิปปยุตตธรรม ที่เป็นนเหตุ-
ธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อาสวธรรม และไม่ใช่อนาสวธรรม
ที่เป็นนเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อนาสวธรรม และไม่ใช่ธรรมที่
ไม่ใช่อาสวธรรม ที่เป็นนเหตุธรรม ฯลฯ