ปัจจนียานุโลมนัย

การนับจำนวนวาระในปัจจนียานุโลม

[888] เพราะนเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 9 วาระ... ฯลฯ
อนุโลมนัยก็ดี ปัจจนียนัยก็ดี อนุโลมปัจจนียนัยก็ดี ปัจจนียานุ-
โลมนัยก็ดี แห่งปัญหาวาระในกุสลติกะ ท่านนับอย่างไร พึงนับอย่างนั้น.
เหตุทุกสนิทัสสนสัปปฏิฆติกะ จบ

อรรถกถาทุกติกปัฏฐาน

ใน ทุกติกปัฏฐาน พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแต่งเทศนาโดยสังเขป
ด้วยอำนาจการยกเฉพาะปัญหาขึ้น อย่างนี้ว่า เหตุ กุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ
เหตุ กุสโล ธมฺโม อุปฺปปชฺชติ เหตุปจฺจยา ผู้ศึกษาควรกล่าวความ
พิสดาร โดยนัยว่า อโทสเหตุ อโมหเหตุ อาศัยกุศลเหตุ คืออโลภะเป็นต้น
ความพิสดารนั้นแม้จะไม่ได้กล่าวไว้ ก็อาจทราบได้ โดยนัยที่แสดงไว้แล้วใน
หนหลัง เพราะฉะนั้น จึงไม่ตรัสปัจจัยสักอย่างหนึ่งไว้ แม้ในบทเดียว.
ก็เทศนาที่แสดงไว้โดยย่อนั้น พึงทราบว่าเทศนานั้นทรงแสดงอย่างนี้.
จริงอยู่ พระองค์ทรงเชื่อมกุศลบท กับเหตุทุกะ แล้วแสดงปัจจัย
ที่ได้อยู่ทั้งหมด ด้วยอำนาจอนุโลมและปัจจนียนัย ในปฏิจจวาระ ไม่ทรงแสดง
อนุโลมปัจจนียนัย และปัจจนียานุโลมนัย และสหชาตวาระเป็นต้น แล้ว
ตรัสว่า ทั้งหมดควรขยายให้พิสดารเหมือนปฏิจจวาระนั่นแหละ.

แม้ใน ปัญหาวาระ พระองค์ไม่ทรงวิสัชนาปัญหา ทรงยกปัจจัย
อย่างเดียว แล้วทรงแสดงปัจจัยที่ได้อยู่ด้วยอำนาจอนุโลมปัจจนียนัยเท่านั้น
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่าผู้ศึกษาพึงเชื่อมแม้อกุสลาพยากตบท กับเหตุทุกะ
แล้วแสดงไข เหตุกุสลทุกติกะ เหมือนอย่างกุศลบท. ต่อจากนั้นทรง
แสดงทุกติกะ 21 มีเหตุเวทนาทุกติกะเป็นต้น โดยนัยว่า เหตุํ สุขาย
เวทนาย สมฺปยุตฺตํ ธมฺมํ เป็นต้น. ก็เพราะเหตุที่เห็นได้กระทบได้
หรือเห็นไม่ได้กระทบได้ ย่อมไม่มี เพราะฉะนั้นจึงไม่ทรงเชื่อมสนิทัสสน-
สัปปฏิฆะและอนิทัสสนสัปปฏิฆบทกับเหตุบท. ทรงเชื่อมติกะ 22 ที่มี
ได้กับเหตุทุกะ ดังอธิบายมาแล้ว ทรงเชื่อมติกะเหล่านั้นกับทุกะทั้งหมด มี
สเหตุกทุกะเป็นต้น มีสรณทุกะเป็นที่สุดอีก.
ในทุกะเหล่านั้น บทใด ๆ ไม่ประกอบร่วมกับบทใด ๆ บทนั้น ๆ
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในบาลีนั้นเองว่ามีไม่ได้ ในอธิการนี้. พระผู้มี-
พระภาคเจ้าประกอบติกะ 22 กับทุกะ 1 แล้วประกอบติกะ 22 กับทุกะบท
ที่ได้อยู่ใน 100 ทุกะ ตามลำดับ คือติกะ 22 ติกะ กับทุกะอื่น ติกะ 22
ติกะ กับทุกะอื่นอีก พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงถือเอาติกะ 22 ติกะ ดังว่ามานี้
แล้วผนวกเข้าใน 100 ทุกะ แสดงปัฏฐานชื่อว่า ทุกติกปัฏฐาน ในทุกติก-
ปัฏฐานนั้น ในฐานะใด ๆ ทรงแสดงนัยแล้วทำการย่อไว้ในบาลี ผู้ศึกษา
พึงทราบความพิสดารแห่งบาลีนั้น ตามสมควรแก่นัยที่ทรงแสดงไว้ในฐานะ
นั้น ๆ แล.
อรรถกถาทุกติกปัฏฐาน จบ

สเหตุกทุกกุสลติกะ

(2. สเหตุกทุกะ 1. กุสลติกะ)

กุศลบทปฏิจจวาระ

อนุโลมนัย

1. เหตุปัจจัย

[889] 1. กุศลธรรมที่เป็นสเหตุกธรรม อาศัยกุศลธรรม
ที่เป็นสเหตุกธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

2. อารัมมณปัจจัย

[890] 1. กุศลธรรมที่เป็นสเหตุกธรรม อาศัยกุศลธรรม
ที่เป็นสเหตุกธรรม เกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย

การนับจำนวนวาระในอนุโลม

[891] ในเหตุปัจจัยมี 1 วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี 1 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี 1 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 1
วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหาร-
ปัจจัย มี 1 วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.